Rexhep Qosja: Sali Berisha, konflikt, trysni dhe dhunë

Musli Krasniqi

Në momentin kur viti 2008 mbeti pas, dhe 2009 ngre shumë pikëpyetje për shqiptarët, mendimet e akademikut
Rexhep Qosja për një varg çështjesh delikate dhe parashikime mbi të ardhmen, rezervojnë mjaft kërshëri. Kush ishin përgjegjësit e vërtetë të tragjedisë së Gërdecit dhe ç'lidhje ka mes kësaj tragjedie dhe ligjit të dosjeve, skandaleve si ai i rrugës Durrës-Kukës, aferës qeveritare mbi çështjen e biznesmenit Damir Fazlliç, apo përballjeve të dhunshme në Parlament e në sistemin e Drejtësisë?
Si po shtrohet rruga e të ardhmes së Kosovës? Pse klasa politike që solli çlirimin e saj erdhi në pushtet vetëm pas 8 vjetësh? Sa mund ta pengojë funksionalitetin e shtetit të Kosovës minoriteti serb dhe sa të rastësishme mund të jenë pavarësia e Kosovës dhe pranimi i Shqipërisë në NATO në një kohë kaq të shkurtër me njëra-tjetrën? Në këtë intervistë, Rexhep Qose thellohet për të gjithë këto pyetje, duke u ndalur sidomos në çështje që lidhen me debatet intelektuale që po zhvillohen këto kohë, si ai mbi librin Skënderbeu të Oliver Schmitt, apo "Arratisje nga burgje te kujtesës", të Pirro Mishës, ku ngre kokë një tjetër përballje e tij me shkrimtarin Ismail Kadare. Kjo intervistë e gjatë do të botohet në dy numra të gazetës, duke nisur nga sot.

Profesor, si e vlerësoni vitin 2008 për shqiptarët?

I shikuar historikisht, viti 2008 do të shënohet si vit i jashtëzakonshëm, i madh, në historinë e popullit shqiptar. Dhe, do të shënohet si vit kështu i madh, historik, për arsye se këtë vit u arrit ideali shekullor i popullit shqiptar: u arrit çlirimi dhe pavarësia edhe e një pjese të tokave shqiptare dhe të popullit shqiptar: u arrit çlirimi dhe pavarësia e Kosovës. Por, këtë vit iu hapën dyert edhe Shqipërisë shtetërore për t'u bërë anëtare e NATO-s. I shikuar nga pikëpamje shoqërore, politike dhe ekonomike, viti 2008 nuk mund të thuhet se ndryshon posaçërisht prej viteve të tjera pas rënies së komunizmit. Në Shqipërinë shtetërore, si edhe gjatë shtatëmbëdhjetë viteve të kaluara, viti 2008 ishte vit i politikës së konflikteve politiko-partiake me të njëjtit aktorë në krye!
Në Shqipëri dhe në Kosovë viti 2008 ishte vit i korrupsionit financiar dhe politik pothuaj të pafrenuar.
Në Shqipëri dhe në Kosovë viti 2008 ishte vit i shpërfilljes së krijimtarisë shpirtërore dhe i mjerimit të klasës intelektuale! Në Shqipëri dhe në Kosovë, viti 2008 ishte vit i ballafaqimit të mendjes moderne, që do të donte që populli shqiptar me gjuhën standarde, me vetëdijen kombëtare dhe me ndërgjegjen qytetare të funksionojë si komb modern, dhe i mendjes patriarkale, feudale, primitive, që do të donte që populli shqiptar të copëzohet, të ndahet e të përçahet me gjuhë, me vetëdije shtetërore krahinore në dy kombe dhe me papërgjegjësi historike!
Në Shqipëri dhe në Kosovë, viti 2008, ndërkaq, ishte vit edhe i një dukurie tjetër, pasojat e së cilës do të shprehen posaçërisht më vonë: ishte vit i përqendrimit të pasurisë, në njërën anë, dhe i mjerimit social, në anën tjetër!

Shpallja dhe njohja e pavarësisë së Kosovës dhe hyrja e Shqipërisë në NATO u vlerësuan të jenë të arriturat më të mëdha të vitit për shqiptarët, por edhe për Ballkanin në përgjithësi. A ishte e rastësishme që të dyja këto ngjarje të ndodhnin në një afërsi të tillë kohore?

Mund të jetë që këto dy ngjarje nuk kanë ndodhur rastësisht në një afërsi të dukshme kohore. Mund të jetë që në Uashington është marrë vendim që këto dy ngjarje të ndodhin në kohë të afërt. Ka një kuptim kjo. Pa dyshim.

A mund të thuhet se Kosova e pavarur dhe Shqipëria në NATO përfundimisht i bën shqiptarët faktor të barabartë me popujt e tjerë në Ballkan?

Shpallja e Kosovës shtet i pavarur dhe hapja e dyerve për pranimin e Shqipërisë në NATO nuk mund të krahasohen, sepse nuk do të kenë të njëjtin vend në historinë e popullit shqiptar. Çlirimi dhe pavarësia e Kosovës është arritje e madhe historike, shekullore, e popullit shqiptar, është liri e arritur, është pavarësi e arritur, është Ngritje historike e popullit shqiptar si Komb. Hyrja e ardhshme e Shqipërisë në NATO-n është hyrje në një Aleancë ushtarake, shumë të rëndësishme, por aleancë, që është sot e mund të vendos vetë që të mos jetë nesër, është hyrje në një Aleancë ushtarake, në të cilën, si po shohim, mund të hyjnë, dhe po hyjnë, të gjitha vendet evropiane. Dhe, natyrisht, ballkanike. Po deshi, madje, edhe Serbia.
Me shpalljen e Kosovës shtet i pavarur dhe sovran shqiptarët i afrohen synimit historik për t'u bërë të barabartë me popujt e tjerë ballkanikë, por të barabartë me ta ende nuk janë. Plotësisht të barabartë me popujt e tjerë ballkanikë shqiptarët nuk do të mund të quhen derisa do të jenë të ndarë siç janë, sidomos derisa Kosovës të mos i lejohet që të bashkohet me Shqipërinë. Dhe, derisa të jenë ekonomikisht të pazhvilluar siç janë. Hyrja e Shqipërisë në NATO nuk e di a e ndihmon a e pengon idealin historik të popullit shqiptar: bashkimin e Kosovës me Shqipërinë.

Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës pasuan edhe njohje ndërkombëtare të saj. Si e vlerësoni këtë proces të njohjes së shtetit të Kosovës?

Megjithëse Kosovën shtet deri sot e ka njohur më pak se një e treta e shteteve anëtare të Kombeve të Bashkuara, nuk mendoj se duhet të jemi të pakënaqur me procesin e njohjes. Kur them kështu, kam parasysh se Kosovën shtet e kanë njohur SHBA-të, shtetet kryesore të Bashkimit Europian, Turqia dhe një varg shtetesh të tjera të kontinenteve të tjera, ndër të cilat edhe Japonia. Nuk ishte reale të pritnim që të na njohin shpejt shumë më tepër shtete se ç'na kanë njohur. Një numër i shteteve nuk na kanë njohur ende për shkak të lidhjeve të tyre të vjetra me ish-Jugosllavinë dhe të lidhjeve të reja me Serbinë; një varg shtetesh nuk na kanë njohur ende për shkak të përbërjes së tyre shumë etnike; një varg shtetesh, sidomos islamike, nuk na kanë njohur ende për shkak të sjelljeve të papranuara ndaj fesë myslimane të disa ish-mediokriteteve politike në institucionet tona. Kurrë, asnjë shtet nuk është njohur shpejt e lehtë prej të gjitha shteteve të planetit. Ka më shumë shtete sot që nuk njihen prej të gjitha shteteve. Njohja e një shteti të ri zakonisht është proces që zgjat.

Gjashtë pikat e paprituraSi e shihni planin gjashtëpikësh të Ban Ki Munit për Kosovën, dhe a mendoni se shqiptarët mund ta evitojnë zbatimin e tij?

Po shoh e po dëgjoj se po flitet shumë rreth gjashtë pikave të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Ban Ki Mun. Përpos njerëzve të opozitës po flasin edhe qytetarë në radiot e në televizionet. Plani gjashtëpikash i Ban Ki Munit në të vërtetë e mbulon me Misionin e EULEKS-it gjendjen politiko -organizuese të Kosovës, domethënë gjendjen faktike në Kosovë. Në disa pikëpamje kjo gjendje nuk është e dëshiruar, nuk e lejon Kosovën të jetë siç e kemi menduar, por ajo është gjendje e tillë? Për krijimin e kësaj gjendje kemi luajtur rol dhe ne, por shumë më tepër ndërkombëtarët. Për shkak të rolit të ndërkombëtarëve - të SHBA-ve dhe Bashkimit Europian gjatë Luftës, ne kemi heshtur para disa masave që kanë ndërmarrë ndërkombëtarët në Kosovë edhe kur është dashur të jemi shumë më tepër të zëshëm. Kemi harruar se Europa, fjala vjen, në njërën anë çliron, demokratizon, kurse në anën tjetër urdhëron, natyrisht, në mënyrën moderne! Në deklaratat dhe debatet për Planin gjashtëpikësh po dëgjoj se i bëhen shumë vërejtje kryeministrit, kryetarit dhe kryetarit të Kuvendit. Dhe, në këto vërejtje kur e kur futen edhe vlerësime e zhvlerësime të ashtuquajtura atdhetare. Nuk mendoj se kemi të drejtë të pretendojmë se e duam Kosovën më shumë se Fatmir Sejdiu a Hashim Thaçi, a Jakup Krasniqi. Harrojmë se në ndërtimin dhe në zbatimin e politikës kombëtare në Kosovë, ne nuk mund të mos e mendojmë një gjë: nuk mund t'i lejojmë vetes të konfrontohemi me SHBA-të dhe me BE-në. Duhet të dimë të mos pajtohemi, kur duhet të mos pajtohemi, dhe këtë po e bëjnë institucionet tona, por konfrontimi politik me aleatët, aq më parë me aleatin tonë që aq shumë ka bërë për ne-me SHBA-të nuk është mençuri politike.
Por, një gjë do të duhej t'u thuhej më vendosmërisht miqve ndërkombëtarë: nuk mund t'u jepet serbëve në Kosovë çka nuk u jepet shqiptarëve në Luginën e Preshevës. Në fund të kësaj përgjigje, unë nuk mund të mos e shpreh këtë shqetësim timin: EULEKS-i në të vërtetë është dëshmia pothuaj e paparaparë për një qëndrim më pak a më shumë të ndryshuar të Europës, sidomos të Europës ndaj pozitës së Kosovës sot! Dua të them: gjendjen tonë nuk e shoh të mirë.

Rreth tre vjet më parë keni hedhur idenë e lëvizjes së kufijve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, dhe lëvizjes vullnetare të popullsisë, si zgjidhje më e mirë e problemit me Serbinë. A qëndroni ende pranë kësaj ideje, dhe çka do të fitonin e çka do të humbnin shqiptarët nga një variant i tillë?

Nuk e quaj të arsyeshme ta shpjegoj rishtazi idenë që e kam shpjeguar sa herë në mediat. Por, e them se me një zgjidhje të tillë, të mundshme, të cilën, mjerisht, e mohojnë ndërkombëtarët, dhe siç është parë, edhe serbët, edhe shqiptarët, edhe serbët do të fitonin paqen dhe sigurinë pa drojë prej të papriturave. Shqiptarët, ndërkaq, do të fitonin edhe mundësinë që të vendosin vetë, lirisht, pa kundërshtime etnike brenda Kosovës, për ardhmërinë e Kosovës: që ta vazhdojë historinë si Kosovë e pavarur apo e bashkuar me Shqipërinë.

Sa mund ta pengojë funksionalitetin e shtetit të Kosovës minoriteti serb?

Si po shohim, Serbia nuk e ka ndërmend të pajtohet me vendimin e historisë: me pavarësinë dhe sovranitetin e Kosovës. Kur ajo nuk pajtohet sot, në kushtet e raportit të forcave që e kanë bërë të mundshëm atë vendim të historisë, mund të supozojmë se sa nuk do të pajtohet nesër po të ndryshojë sadopak ai raport i forcave. Serbia edhe sot po e përdor pakicën serbe në Kosovë për t'i futur pyka rrotës historike të Kosovës! Përpjekjet e Serbisë, të ndihmuara prej ndonjë qeverie europiane, për ta bërë pakicën serbe të Kosovës pakicën më të privilegjuar në Europë, për ta bërë politikisht dhe kushtetutarojuridikisht pothuaj sovrane, në radhë të parë e synojnë pengimin e funksionit normal të shtetit të Kosovës. Këto synime të Serbisë duhet të komprometohen dhe të ndalen dhe ato mund të ndalen në radhë të parë me ndihmën e SHBA-ve dhe të BE-së. Ose, me protestat e popullit.

Profesor, zgjedhjet e vitit të kaluar shënuan fitoren e krahut politik që doli nga lufta e UÇK-së. Si e keni parë këtë rotacion politik?

Në zgjedhjet menjëherë pas luftës çlirimtare nuk fituan forcat politike që bënë luftën, nuk fituan partitë e krijuara prej pjesëtarëve të UÇK-së dhe përkrahësve të tyre, që sollën Konferencën e Rambujesë, dhe mandej, NATO-n në Kosovë, domethënë nuk fituan ata që i sollën lirinë Kosovës, po forcat politike që ishin kundër luftës dhe UÇK-së. Ky në thelbin e vet ishte dështimi i vetëdijes sonë historike, i ndërgjegjes sonë dhe i ndjenjës sonë elementare për të drejtën! Tani, pas tetë vjetësh, u bë korrigjimi. Me një vonesë, që kushtoi, korrigjimi u bë dhe pendesa e rilindi ndërgjegjen tonë. Mund të supozojmë se sikur menjëherë pas luftës të kishin fituar në zgjedhje çlirimtarët, në politikën dhe në jetën tonë shoqërore nuk do të ngjanin disa të këqija të përgjithshme që kanë ngjarë. Po çka të bësh? Bëhemi më të mençur e më të drejtë mbasi paguajmë çmim të caktuar! Të vërtetat që do të vijnë

Si i keni parë nga prizmi juaj zhvillimet në LDK pas vdekjes së Ibrahim Rugovës (Kuvendi i Gjashtë Zgjedhor, ndarja, debakli në zgjedhje, konfrontimet e tanishme...)?

Ato që ndodhën në Kuvendin e Gjashtë Zgjedhor të LDK-së dhe po vazhdojnë të ndodhin në LDK-në, në të vërtetë janë shpërthim i vonuar i kundërthënieve, i deformimeve, i shpërfytyrimeve të llojllojshme në këtë parti, që dikur vetëm kushtimisht mund të quhej parti. LDK-ja ishte vazhdim i Lidhjes Komuniste të Kosovës me emër tjetër, por pa organizimin e saj, me kundërthëniet dhe deformimet e saj të trashëguara, tani, të shprehura në kushte të tjera dhe me gjuhë tjetër politike. Ajo, LDK-ja, nuk ishte parti e vërtetë. Ajo nuk ishte, lëvizje, si e paraqisnin disa propagandistë të saj dikur! Ajo ishte një grup individësh që flisnin në Prishtinë dhe disa grupe nëpër komuna, që flisnin në emrin e saj - të LDK-së, dhe në emrin e Kosovës! Udhëheqja e saj nuk mbante kuvende me dinjitet kuvendi, ajo nuk mbante zgjedhje të kuadrove me dinjitet të zgjedhjeve, ajo nuk mbante mbledhje me rend dite e me procesverbal. Ajo kishte një kryetar që shkonte, vinte e rrinte sa donte ku shkonte, ndërsa udhëheqja tjetër e saj as nuk dinte kur shkonte, as ku shkonte, as kur vinte ai. Vetëm një gjë ishte organizuar mirë: mbledhja e parave në Kosovë dhe mbledhja e parave në diasporë, për pjesën më të madhe të të cilave, që kap shumë miliona, kurrë nuk është marrë vesh kush dhe përse i ka shpenzuar! Apo ku gjenden mbetjet e tyre. Edhe një gjë bëhej "seriozisht" nga kjo udhëheqje: "zgjedhjet e lira e demokratike" me të cilat zgjedhje në thelb u thuhej faktorëve ndërkombëtarë se, ja, shqiptarët po ndërtojnë "rend demokratik" nën pushtimin e Serbisë, nën dhunën dhe terrorin e regjimit të Millosheviçit! E të tjera, e të tjera. Sot po gënjehet shumë, tepër shumë, për politikën tonë para luftës, për rolin e këtij a të atij në atë kohë, për këtë e atë parti në atë kohë. Por, të mos harrojmë se të ashtuquajturat historitë e fshehta e të rrejshme një ditë do të sqarohen. Mund të besojmë se në vitet e ardhshme do të botohen edhe kujtime, edhe ditarë, edhe dokumente të tjera të ndryshme, që do të na i shpjegojnë të vërtetat për atë kohë. Për fat, ende jetojnë dëshmitarë të asaj kohe.

Njëri prej këtyre dëshmitarëve jeni edhe ju, pa dyshim...

Unë nuk jam vetëm dëshmitar, unë jam pjesëmarrës në ngjarjet më të rëndësishme të asaj kohe.

Si e shihni fatin e mëtejmë të kësaj partie?

Po shihet se ardhmëria e saj është ardhmëri e tkurrjes gjithnjë e më të dukshme. Çdo gjë që vjen duke u tkurrur pashmangshëm shuhet. Privilegjet e tepruara

Cili është vlerësimi juaj për punën e institucioneve të Kosovës?

E kam thënë edhe më përpara, se institucionet e tanishme kanë sjellë ide të reja, kanë sjellë nisma të reja në politikë, se i kanë lëvizur gjërat. Domethënë, ndryshime pozitive në funksionimin e institucioneve tona po vërehen. Por, kjo nuk do të thotë se në punën e tyre nuk po vërehen edhe të padëshiruara. Propozimi për shtimin e rrogave të funksionarëve, i paraqitur në Kuvendin e Kosovës, për shtimin e jashtëzakonshëm të privilegjeve të deputetëve, fjala vjen, është një e padëshiruar që është dëgjuar a lexuar me indinjatë prej shumë qytetarëve. Fakti se një numër deputetësh marrin nga katër pesë rroga, është një fakt i padëshiruar shumë! Është një veprimtari korruptive. Nuk mund të ketë kurrfarë arsyetimi për këto privilegje të deputetëve dhe të funksionarëve të tjerë. Kosova me Shqipërinë janë vendet më të varfra në Europë, dhe këtë nuk do të duhej ta harrojnë njerëzit e politikës. Në qoftë se e harrojnë këtë të vërtetë, ata nuk ka dyshim se do ta harrojnë në dëmin e vet! Kryeministri i Kosovës, Hashim Thaçi, e kundërshtoi atë propozim, por privilegjet në Kuvend vazhdojnë të jenë të mëdha.

Ç'mendim keni për politikën që po e bën opozita karshi qeverisë?

Nuk ka demokraci pa opozitë. Demokracisë i nevojitet opozita. E ndihmon të mos gabojë apo të bëjë sa më pak gabime. Por, opozita e mirë, e shëndoshë, është gjithmonë e gjithkund opozitë parimore. Jo të gjitha partitë e opozitës së tanishme janë apo përpiqen të jenë parimore. Kur e dëgjoj si e luan rolin e opozitës kryetari i Lidhjes Demokratike të Dardanisë, më bie terr syve! E dëgjova kur në emisionin 'Rubikoni' më 18 dhjetor tha: "Kryetari dhe kryeministri tregojnë mosdije elementare për krijim shteti...As Kushtetuta, as Deklarata e pavarësisë nuk janë shprehje e përvojës , e traditës, po akceptim i asaj që vjen nga jashtë...Ata s'dinë të menaxhojnë me shtetin..." Çfarë gjuhe! Çfarë gjykimi! Çfarë gjuhe e njeriut që si kryetar i Kuvendit të Kosovës e tregoi se si do ta "menaxhonte" Kosovën! Si do ta rripte e do ta fyente me marrëzitë e tij!

Politika e konfliktitDy kahet e politikës shqiptare në Tiranë vazhdojnë përballjet. Ky vit u karakterizua me tragjedinë e Gërdecit, me akuza për keqpërdorime në rrugën Durrës-Kukës, me afera të tjera qeveritare si ajo me serbo-boshnjakun Damir Fazlliç etj. A mund të na e jepni një koment rreth këtyre zhvillimeve?

Fatkeqësisht, që tetëmbëdhjetë vjet në Shqipëri vazhdon politika e konfliktit midis të djathtës dhe të majtës. Dhe, kjo politikë po i kushton shtrenjtë Shqipërisë dhe po u kushton shtrenjtë shqiptarëve! Kundërshtarët e të djathtës, natyrisht, nuk janë engjëj, por autori kryesor i politikës së konfliktit në Shqipëri padyshim është kryetari i Partisë Demokratike, Sali Berisha. Konflikti, trysnia, dhuna - kjo është natyra e tij. Anatomia e tij mendore, shpirtërore, ndjenjore, është, si do ta quante Erih Fromi, anatomi e destruksionit. Ajo është thellësisht kundërdemokratike. Shembuj që e dëshmojnë këtë në sjelljet e tij dhe, madje, në gjykimet e tij politike, ai sjell për ditë. Ai e përdor Kuvendin për ndryshime thelbësore në Kushtetutën që është miratuar në referendum! Ai i pengon hetimet e tragjedisë së Gërdecit për të cilën është vetë kryefajtori politik kurse, hetimet e prokurorisë duhet të tregojnë a është faji i tij vetëm politik! Ai e shpartallon Akademinë e Shkencave dhe i anulon zgjedhjet dhunshëm! Ai thotë se kush akuzon të dyshuarin për shpërdorime në tenderat për Rrugën Durrës-Kukës-Morinë ka punë me mua! Ai thotë se Fazlliçin nuk e ka takuar, por, po ta kishte takuar, do ta çonte në Kuvend - si të ishte Kuvendi i Shqipërisë hani i tij! Ai shqipton gënjeshtra, mashtrime, shpifje, pa u lodhur për pasojat që shkaktojnë ato në shoqërinë shqiptare! Ai bën përurime të godinave arsimore ende të paafta për punë dhe të ujësjellësve ende pa pikë ujë vetëm e vetëm për të mashtruar njerëzit! Ai fyen deputetë, politikanë të tjerë të opozitës, intelektualë, akademikë nga foltorja e Qeverisë dhe e Kuvendit të Shqipërisë si të ishin ato foltore të tij private! Ai akuzon sot për krime njerëz, të cilëve dje u ka thurur lëvdat! Ai shpall heronj sot njerëz që dje në gazetën e tij i ka quajtur vrasës dhe terroristë!
Ai e heq prej kabinetit qeveritar fotografinë e themeluesit të Shqipërisë, Ismail Qemali, pa pyetur popullin në referendum a deputetët në Kuvend! Për hir të mbështetjes që synon t'i jepet, ai sillet para ndërkombëtarëve me përulje fyese për shtetin si tani së fundi para kryeministrit italian, Berluskoni!
Shkurt: me sjelljet e tij, me dhunën e tij, me trysnitë e tij, me gjuhën e tij, me primitivizmin e tij ai po e komprometon idenë e demokracisë dhe kulturën politike të Shqipërisë. Cili shtet demokratik në Ballkan a në Europë do të duronte kryeministër të tillë? Asnjëri! Cila rini studentore do e shikonte dhe do e dëgjonte e heshtur dhe e qetë tragjikomedinë që luan një Sali Berishë në shtetin e saj? Asnjë rini studentore në Europë. Intelektualët, nuk po i përmend. Ata që nuk janë kthyer në shërbëtorë të dhunëtarit, ata kanë heshtur si të vdekur!

Çfarë reflektimesh mund të ketë në politikën shqiptare dhe në shoqërinë shqiptare në përgjithësi ligji për dosjet?

Mendoj se për shëndoshjen morale dhe, si fryt i shëndoshjes morale, për paqen shoqërore të shoqërisë shqiptare hapja e dosjeve është e rëndësishme. Duhet ta njohim veten drejtë, objektivisht në të sotmen dhe në të djeshmen. Dhe, kjo njohje, e drejtë dhe objektive, është kusht për ardhmërinë tonë të shëndoshë. Por, jo hapja e dosjeve me kriteret e Sali Berishës dhe për qëllimet e tij. Çfarë cinizmi! Sekretari partiak, ja, që bënte çmos për t'u futur në familjen e Enver Hoxhës dhe ashtu për t'u ngritur në hierarkinë pushtetore na flet tani për hapje dosjesh dhe për pastërtinë e figurave politike! E dihet se sekretarët e partisë në stalinizëm ishin syri mbikëqyrës për të cilin me kohë ka folur Bentami në teorinë e tij mbi Panoptikonin. Do të donte ta pastronte politikën e sotme duke kursyer veten! Dhe, thotë se projekt-ligjin e propozuar e ka mbështetur në ligjet e vendeve komuniste që kanë hapur dosjet. Sidomos në atë çek. Mashtrim! Ndër ata që do të donte të pastronte ai hyjnë gjyqtarë, prokurorë, funksionarë, drejtorë, kryeredaktorë, por jo edhe sekretarët e partisë! E dihet: në shtetin-parti, në partinë shtet, fajtor pse ky gjyqtar, prokuror, funksionar, kryeredaktor a drejtor mediesh ishte i këtillë a i atillë, ishte partia-shtet, ishin sekretarët e saj, ishin deputetët e saj. E disa deputetë që i kanë sjellë ligjet në sajë të të cilëve kanë punuar gjyqtarët, prokurorët, Sigurimi, Sali Berisha po i dekoron, dhe po i glorifikon. Ku ngjet kjo në botë, aman?! Në ligjet e lustracionit në vendet ish-komuniste më së pari janë "pastruar" sekretarët e organizatave të partisë, pastaj të tjerët. Por, për Sali Berishën kjo nuk vlen. Kryesore është të mënjanohen prokurorët dhe gjyqtarët që kanë nisur hetimin (dhe mund të bëjnë gjykimin) për tragjedinë e Gërdecit, shpërdorimet eventuale rreth rrugës Durrës-Kukës-Morinë, për aferën Fazlliç! Nuk është e çuditshme, prandaj, pse Ambasada amerikane, ambasada angleze dhe OESB-ja e ndalën turrin e ish-sekretarit! Shkurt, besoj! të përsëris: dosjet është mirë, është e nevojshme të hapen, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Kosovë. Të hapen për hir të viktimave. Të hapen për hir të shëndoshjes sonë morale. Të hapen, ndërkaq, duke mos u privuar nga mendja historike, që pashmangshëm e thotë: fatzinj ishin më në fund jo vetëm të përndjekurit, por në një mënyrë edhe përndjekësit e tyre. Të gjithë ishin fatzinjtë e kohës tragjike në të cilën ishin të gjykuar të jetojnë. Gjatë, shumë gjatë, kemi qenë viktima të raporteve të fuqive të mëdha! Ishim viktima të konflikteve të tyre edhe në kohën e komunizmit.
Jam i vetëdijshëm sa të kota janë këto të vërteta që po i shqiptoj. Jam i vetëdijshëm sa të kota janë, madje, edhe përpjekjet e Ambasadës amerikane, të Ambasadës angleze dhe të OSBE-së për ta ndalur turrin e kryeministrit të Shqipërisë në qërimin e hesapeve me ata, që e kundërshtojnë dhunën e tij politike dhe psikologjike në jetën shqiptare sot. Të gjithë po shohim se ai nuk ka parim elementar politik. Të gjithë po shohim se ai nuk njeh moral elementar politik. Tragjedia e mendjes sonë demokratike dhe e ndërgjegjes sonë për drejtësinë nuk vjen vetëm prej veprimeve dhunëtare të Sali Berishës. Jo. Tragjedinë e mendjes sonë demokratike dhe të ndërgjegjes sonë për drejtësinë edhe më tepër e shtojnë ata që heshtin për dhunën e Sali Berishës, edhe ata që e propozojnë atë ndër dhjetë njerëzit e vitit, edhe ata që nuk kursejnë fjalë të zeza për t'ia kyçur gojën 87-vjeçares Nexhmije Hoxha dhe nuk gjejnë fjalë sa ju duhen për të ngritur nënkryetarin e saj, shumëfish më fajtor se ajo për paqen e "lumturinë" e popullit në diktatur!

(vijon nesër)

Hëna wrote:
Politika e konfliktitDy kahet e politikës shqiptare në Tiranë vazhdojnë përballjet. Ky vit u karakterizua me tragjedinë e Gërdecit, me akuza për keqpërdorime në rrugën Durrës-Kukës, me afera të tjera qeveritare si ajo me serbo-boshnjakun Damir Fazlliç etj. A mund të na e jepni një koment rreth këtyre zhvillimeve?

Fatkeqësisht, që tetëmbëdhjetë vjet në Shqipëri vazhdon politika e konfliktit midis të djathtës dhe të majtës. Dhe, kjo politikë po i kushton shtrenjtë Shqipërisë dhe po u kushton shtrenjtë shqiptarëve! Kundërshtarët e të djathtës, natyrisht, nuk janë engjëj, por autori kryesor i politikës së konfliktit në Shqipëri padyshim është kryetari i Partisë Demokratike, Sali Berisha. Konflikti, trysnia, dhuna - kjo është natyra e tij. Anatomia e tij mendore, shpirtërore, ndjenjore, është, si do ta quante Erih Fromi, anatomi e destruksionit. Ajo është thellësisht kundërdemokratike.

Shembuj që e dëshmojnë këtë në sjelljet e tij dhe, madje, në gjykimet e tij politike, ai sjell për ditë. Ai e përdor Kuvendin për ndryshime thelbësore në Kushtetutën që është miratuar në referendum! Ai i pengon hetimet e tragjedisë së Gërdecit për të cilën është vetë kryefajtori politik kurse, hetimet e prokurorisë duhet të tregojnë a është faji i tij vetëm politik! Ai e shpartallon Akademinë e Shkencave dhe i anulon zgjedhjet dhunshëm! Ai thotë se kush akuzon të dyshuarin për shpërdorime në tenderat për Rrugën Durrës-Kukës-Morinë ka punë me mua! Ai thotë se Fazlliçin nuk e ka takuar, por, po ta kishte takuar, do ta çonte në Kuvend - si të ishte Kuvendi i Shqipërisë hani i tij! Ai shqipton gënjeshtra, mashtrime, shpifje, pa u lodhur për pasojat që shkaktojnë ato në shoqërinë shqiptare! Ai bën përurime të godinave arsimore ende të paafta për punë dhe të ujësjellësve ende pa pikë ujë vetëm e vetëm për të mashtruar njerëzit! Ai fyen deputetë, politikanë të tjerë të opozitës, intelektualë, akademikë nga foltorja e Qeverisë dhe e Kuvendit të Shqipërisë si të ishin ato foltore të tij private! Ai akuzon sot për krime njerëz, të cilëve dje u ka thurur lëvdat! Ai shpall heronj sot njerëz që dje në gazetën e tij i ka quajtur vrasës dhe terroristë!
Ai e heq prej kabinetit qeveritar fotografinë e themeluesit të Shqipërisë, Ismail Qemali, pa pyetur popullin në referendum a deputetët në Kuvend! Për hir të mbështetjes që synon t'i jepet, ai sillet para ndërkombëtarëve me përulje fyese për shtetin si tani së fundi para kryeministrit italian, Berluskoni!

Shkurt: me sjelljet e tij, me dhunën e tij, me trysnitë e tij, me gjuhën e tij, me primitivizmin e tij ai po e komprometon idenë e demokracisë dhe kulturën politike të Shqipërisë. Cili shtet demokratik në Ballkan a në Europë do të duronte kryeministër të tillë? Asnjëri! Cila rini studentore do e shikonte dhe do e dëgjonte e heshtur dhe e qetë tragjikomedinë që luan një Sali Berishë në shtetin e saj? Asnjë rini studentore në Europë. Intelektualët, nuk po i përmend. Ata që nuk janë kthyer në shërbëtorë të dhunëtarit, ata kanë heshtur si të vdekur!

Çfarë reflektimesh mund të ketë në politikën shqiptare dhe në shoqërinë shqiptare në përgjithësi ligji për dosjet?

Mendoj se për shëndoshjen morale dhe, si fryt i shëndoshjes morale, për paqen shoqërore të shoqërisë shqiptare hapja e dosjeve është e rëndësishme. Duhet ta njohim veten drejtë, objektivisht në të sotmen dhe në të djeshmen. Dhe, kjo njohje, e drejtë dhe objektive, është kusht për ardhmërinë tonë të shëndoshë. Por, jo hapja e dosjeve me kriteret e Sali Berishës dhe për qëllimet e tij. Çfarë cinizmi! Sekretari partiak, ja, që bënte çmos për t'u futur në familjen e Enver Hoxhës dhe ashtu për t'u ngritur në hierarkinë pushtetore na flet tani për hapje dosjesh dhe për pastërtinë e figurave politike! E dihet se sekretarët e partisë në stalinizëm ishin syri mbikëqyrës për të cilin me kohë ka folur Bentami në teorinë e tij mbi Panoptikonin. Do të donte ta pastronte politikën e sotme duke kursyer veten! Dhe, thotë se projekt-ligjin e propozuar e ka mbështetur në ligjet e vendeve komuniste që kanë hapur dosjet. Sidomos në atë çek. Mashtrim! Ndër ata që do të donte të pastronte ai hyjnë gjyqtarë, prokurorë, funksionarë, drejtorë, kryeredaktorë, por jo edhe sekretarët e partisë! E dihet: në shtetin-parti, në partinë shtet, fajtor pse ky gjyqtar, prokuror, funksionar, kryeredaktor a drejtor mediesh ishte i këtillë a i atillë, ishte partia-shtet, ishin sekretarët e saj, ishin deputetët e saj. E disa deputetë që i kanë sjellë ligjet në sajë të të cilëve kanë punuar gjyqtarët, prokurorët, Sigurimi, Sali Berisha po i dekoron, dhe po i glorifikon. Ku ngjet kjo në botë, aman?! Në ligjet e lustracionit në vendet ish-komuniste më së pari janë "pastruar" sekretarët e organizatave të partisë, pastaj të tjerët. Por, për Sali Berishën kjo nuk vlen. Kryesore është të mënjanohen prokurorët dhe gjyqtarët që kanë nisur hetimin (dhe mund të bëjnë gjykimin) për tragjedinë e Gërdecit, shpërdorimet eventuale rreth rrugës Durrës-Kukës-Morinë, për aferën Fazlliç! Nuk është e çuditshme, prandaj, pse Ambasada amerikane, ambasada angleze dhe OESB-ja e ndalën turrin e ish-sekretarit! Shkurt, besoj! të përsëris: dosjet është mirë, është e nevojshme të hapen, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Kosovë. Të hapen për hir të viktimave. Të hapen për hir të shëndoshjes sonë morale. Të hapen, ndërkaq, duke mos u privuar nga mendja historike, që pashmangshëm e thotë: fatzinj ishin më në fund jo vetëm të përndjekurit, por në një mënyrë edhe përndjekësit e tyre. Të gjithë ishin fatzinjtë e kohës tragjike në të cilën ishin të gjykuar të jetojnë. Gjatë, shumë gjatë, kemi qenë viktima të raporteve të fuqive të mëdha! Ishim viktima të konflikteve të tyre edhe në kohën e komunizmit.
Jam i vetëdijshëm sa të kota janë këto të vërteta që po i shqiptoj. Jam i vetëdijshëm sa të kota janë, madje, edhe përpjekjet e Ambasadës amerikane, të Ambasadës angleze dhe të OSBE-së për ta ndalur turrin e kryeministrit të Shqipërisë në qërimin e hesapeve me ata, që e kundërshtojnë dhunën e tij politike dhe psikologjike në jetën shqiptare sot. Të gjithë po shohim se ai nuk ka parim elementar politik. Të gjithë po shohim se ai nuk njeh moral elementar politik. Tragjedia e mendjes sonë demokratike dhe e ndërgjegjes sonë për drejtësinë nuk vjen vetëm prej veprimeve dhunëtare të Sali Berishës. Jo. Tragjedinë e mendjes sonë demokratike dhe të ndërgjegjes sonë për drejtësinë edhe më tepër e shtojnë ata që heshtin për dhunën e Sali Berishës, edhe ata që e propozojnë atë ndër dhjetë njerëzit e vitit, edhe ata që nuk kursejnë fjalë të zeza për t'ia kyçur gojën 87-vjeçares Nexhmije Hoxha dhe nuk gjejnë fjalë sa ju duhen për të ngritur nënkryetarin e saj, shumëfish më fajtor se ajo për paqen e "lumturinë" e popullit në diktatur!

(vijon nesër)

Doja te vija ne dukje ato qe akademiku Qosja flet rreth politkes se Shqiperise. Mirepo aty c'do fjale eshte mese e vertet, nuk di ke te lesh pa pranuar, madje edhe Shenjat i Pikesimit jane mese te verteta. Do doja te flisnim dhe te zgjeromin me gjate rreth ketij artikulli, shume interesant! Nuk jam shume familjare me Qosen, por mesa po e shikoj, ka guxim dhe thote te verteten pa frike, dhe kjo eshte dicka qe jo shume as nga politikanet, apo njerez te tjere akademik apo intelektuale te flasin kaq haptaz.

Musli Krasniqi

(vijon nga numri i djeshëm)

Zgjedhjet e sivjetme në Maqedoni u karakterizuan me gjakderdhje në mesin e shqiptarëve. Çka duhet të bëjnë shqiptarët atje, Tirana e Prishtina, në mënyrë që ata (shqiptarët në Maqedoni) të kenë status meritor politik dhe juridik?

Asgjë pa u marrë vesh me shqiptarët në Maqedoni, asgjë pa u marrë vesh me përfaqësuesit e zgjedhur, të ligjshëm, të shqiptarëve në Maqedoni. Bashkë, me bashkërenditje të sjelljeve politike, mund të bëhet më shumë se ç'është bërë deri sot.


Profesor, a mendoni se shqiptarët në Shqipëri, në Kosovë, në Maqedoni, në Mal të Zi, Kosovë Lindore, nuk po i shfrytëzojnë sa duhet rrethanat aktuale për të thelluar dhe forcuar ndërmjet tyre marrëdhëniet politike, ekonomike, kulturore, arsimore, sportive etj.?


Mjerisht, nuk po i shfrytëzojnë as përafërsisht rrethanat e përtashme për të thelluar bashkëpunimin në të gjitha fushat e jetës sonë. Po të shfrytëzoheshin mundësitë që në këto pikëpamje ekzistojnë sot do të rritej dukshëm cilësia e jetës sonë, e punëve tona, e veprimtarive tona në të gjitha fushat e sipërpërmendura. Mos të harrojmë: ne po shohim e po dëgjojmë individë paraqitjet e të cilëve dëshmojnë se ata u frikësohen këtyre marrëdhënieve sado ende ato jo vetëm nuk janë forcuar, por në disa fusha gati se nuk kanë filluar.

Si e shihni kombin shqiptar pas një dekade?


E shoh pa brezin e njerëzve të futur në politikë menjëherë pas rënies së komunizmit. Dhe, kjo më gëzon. E shoh me më pak gllabërues e të korruptuar se sot. Dhe, kjo më gëzon. E shoh më të demokratizuar dhe me përmbajtje politike e kulturore më të evropianizuar. Dhe, kjo më gëzon. E shoh me më pak atdhetarë të mëhallës, që luftojnë për gjuhë e për letërsi dialektore, për fe a atdhe dialektor! Dhe, kjo më gëzon. Dhe, e shoh edhe më tej me të pasuruar pameritueshëm në njërën anë dhe me të varfër, të lënë në mëshirën e fatit, në anën tjetër. Dhe, kjo më dëshpëron!

Sa është i arritshëm sipas jush synimi për bashkim kombëtar dhe në ç'rrethana mund të bëhej?

Përvoja historike e ka dëshmuar se: atë që është i vendosur ta arrijë një popull atë pashmangshëm do ta arrijë. Duhet të duam të bashkohemi dhe, siç na mëson historia, do të bashkohemi.

Akademi shkencore a shtëpi private
Kishte vërejtje të shumta rreth pranimit të fundit të anëtarëve të rinj në Akademinë e Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. U tha se Akademia është monopolizuar nga një klan. Çka po ndodh në ASHAK?

Udhëheqja e LDK-së ka arritur ta monopolizojë dhe ta bëjë të partishme Akademinë disa vjet para Luftës çlirimtare. Në mënyrë të veçantë Seksioni i Gjuhës dhe i Letërsisë dhe eksioni i Shkencave Shoqërore janë bërë ekspozitura partiake të kësaj Partie, që, mandej, do ta partisojnë krejt Akademinë: edhe me administratën. Mos të harrojmë se edhe kryetari, edhe nënkryetari i LDK-së pak para Luftës janë bërë anëtarë të Akademisë! Dhe, mandej, jo vetëm në dy seksionet e përmendura janë sjellë njerëzit e LDK-së, partizanët e saj, shpesh pa farë merite shkencore a artistike. Shpërfytyrimin më skandaloz Akademisë ia ka sjellë kryetari i Lidhjes Demokratike të Dardanisë, i cili ishte kryetar i saj, madje, edhe mbasi e bëri punëdhënësi i tij kryetar të Kuvendit të Kosovës!
Oj Kosovë e mjera Kosovë!

Seksioni i Gjuhës e i Letërsisë për tetë vjet ka pranuar vetëm një anëtar të ri!
Si është e mundshme kjo? Pse iu mbyllen dyert e Akademisë sa e sa gjuhëtarëve, historianëve të letërsisë, shkrimtarëve?

Akademia sot nuk është në gjendje me anëtarët e vet të ngrisë e të realizojë asnjë projekt shkencor nga fusha e gjuhësisë, nga fusha e historisë së letërsisë, nga fusha e historisë së arteve të tjera, nga fusha e kulturës. Me kë? Me dy gjuhëtarë të shkuar në moshë dhe me një gjuhëtar tjetër tashmë të burokratizuar? Me një historian të letërsisë! Me anëtarët e tjerë mund të shkruhen artikuj në gazeta, por jo të bëhen kërkime e studime shkencore. Nuk janë bërë as përpara! Hajde e mos të të shkojë mendja se në Seksionin e Gjuhës e të Letërsisë urrehen gjuhëtarët, historianët e letërsisë dhe shkrimtarët më të talentuar e më të merituar të Kosovës sot. Sikur të mos sundonte kjo patologji në Akademi, sot në Akademi do të ishin edhe Adem Demaçi, edhe Agim Vinca, edhe Ramiz Kelmendi, edhe Shefkije Islamaj, edhe Din Mehmeti, edhe Ymer Jaka, edhe Shefki Sejdiu, edhe Ruzhdi Ushaku, edhe Qemal Murati. Disa prej këtyre krijuesve sot janë krijues me shumë më tepër ndikim në jetën shkencore, letrare, arsimore e kulturore kombëtare në përgjithësi se kolegët e tyre anëtarë të Akademisë. Po të mos ishte shpërfytyruar siç është shpërfytyruar Akademia, në mënyrë të veçantë seksioni i saj i Gjuhës e i Letërsisë dhe Seksioni i Shkencave Shoqërore, Akademia do të luante rolin që i takon shkencor, kulturor e shoqëror e s'do të kthehej në shtëpi të vogël private, që zgjedh anëtarë partizanët e vet partiak, kurse në Kryesi qe 15 vjet militantët e të njëjtit klan.

Si mund të zhbllokohet Akademia dhe të nxirret nga pasiviteti, në mënyrë që të luajë rolin e saj në sferat që i takojnë?

Zgjedhjet e fundit për anëtarë të rinj në Akademi dhe zgjedhjet e para pak ditësh të Kryesisë së re të Akademisë tregojnë se klani që po e shpërdoron Akademinë për nevojat e veta është shumë i egër, ndihet i fortë dhe nuk lodhet për kritikat që i bëhen. Është rrethuar me shërbëtorë që vetmohueshëm luftojnë për të. Zgjedhjet e Kryesisë së re me atë përbërje janë provokim që i bëhet institucioneve të Kosovës, PDK-së, sidomos, dhe inteligjencisë kosovare. E ka parë ai klan se institucionet shtetërore të Kosovës kanë halle të tjera dhe nuk lodhen për degjenerimet e Akademisë dhe për privatizimin e bërë aty. Po të mos ishin kështu të painteresuara, këto institucione do të reagonin edhe ndaj pranimit në Akademi të kryetarit të Komunës së Prishtinës, që është një keqpërdorim i pozitës politike për realizim të interesave jopolitike dhe politike dhe ndaj korrupsionit të akademikëve në Kuvendin e Kosovës! Institucionet shtetërore të Kosovës duhet të mbrojnë interesat e Kosovës kur ato shkilen ashtu siç po shkilen sot në Akademinë e Shkencave e të Arteve - në zgjedhjet për anëtarë të rinj, në zgjedhjet e Kryesisë tani, në ribotimet që aty bëhen e në punë të tjera. Institucionet shtetërore të Kosovës do të duhej t'i mbrojnë interesat e Kosovës prej këtij lloji uzurpuesish të pandalur. Dhe, kjo do të duhej të bëhej jo me dhunën e Sali Berishës po me mjete të demokracisë.
Institucionet shtetërore të Kosovës duhet të mbrojnë interesat e gjithë Kosovës edhe kur është fjala për programet e historisë e të letërsisë në shkollat fillore e të mesme dhe të kërkojnë që prej tyre të mënjanohen gjithë ato deformime që në to kanë sjellë partishmëria, lokalizmi, nepotizmi, komercializmi, urrejtjet klanore e marrëzitë e tjera të ndryshme! Dhe kjo do të duhej të bëhej sa më parë.

Profesor Qosjen e shohim herë-herë në ndonjë seminar, në ndonjë simpozium letrar apo shkencor, në ndonjë promovim libri, por rrallë në media për të trajtuar probleme politike a shkencore. Pse kjo shmangie e juaja profesor?

Nuk po ju shmangem unë medieve, por mediet e sunduara prej ndonjë partie a klani partiak dhe shkencor po më shmangin mua. Ato i kanë shmangur edhe intelektualët e tjerë, që s'pranojnë t'iu shërbejnë atyre klaneve uzurpuese. Pse? Duhet t'i pyetni ato. I kuptoj televizionet private pse më shmangin mua dhe pse i shmangin edhe disa nga intelektualët e tjerë. Por nuk e kuptoj televizionin publik, i cili duhet të jetë i gjithë qytetarëve të Kosovës. Televizionet private i kanë hesapet e tyre. Për shkak të hesapeve të tyre ato janë të shtrënguara t'i fotografojnë ditë e natë zyrtarët: t'i tregojnë, siç po shihet shpesh, në kabinete, në mbledhje, në udhëtime, në pushime, në shtëpi, në dhomën e pushimit dhe në dhomën e fjetjes. T'ua qesin në televizion mobiliet, fotelet, kuzhinat, dollapët e veshjes e mbathjes, rrobat, këmishat, nënkëmishat, kravatat, çorapët, këpucët, shallat, palltot, madje, edhe brekët! T'i tregojnë në gro plan, nga përpara dhe nga pas! T'i tregojnë në profil! Ti tregojnë si ecin, si qeshin e si flasin. E kam fare seriozisht. Kështu të paraqitur në njërin prej televizioneve tona private e pashë para tre katër ditësh një nga ministrat tonë të popullarizuar. Shikues të tjerë më tregojnë se ashtu të adhuruar në tv private i kanë parë edhe sa e sa zyrtarë të tjerë! Ç'hajr kanë televizionet private dhe televizioni publik prej meje? Kurrfarë hairi. Vetëm sherr. Unë u prish punë atyre te zyrtarët! Prandaj do të donin të më vënin fllaster në gojë. Do të mund të më vënin fllaster këtu po nuk do të mund të më vënin fllaster në gojë në Shqipëri. Është paradoksal, është ironik statusi im publik sot. Besoni mos besoni por kjo është kështu: statusi im publik është shumë më i kufizuar sot kur në pushtet është Partia Demokratike e Kosovës, partia e krijuar prej pjesëtarëve të UÇK-së dhe përkrahësve të sajë, do të thotë, partia e UÇK-së - e organizatës së përkushtimeve të mia intelektuale dhe morale. Dyert e disa institucioneve e jo vetëm dyert e Akademisë së Shkencave e të Arteve dhe të RTK-së më janë mbyllur menjëherë pas luftës kur LDK-ja i fitoi zgjedhjet, por në këto dyer u vunë shtatë brava mbasi PDK-ja erdhi në pushtet! Mund të jap një varg shembujsh për këtë. Po e jap vetëm një, të fundit. Para disa muajsh dikuj iu kishte mbushur mendja të më propozonte anëtar të Këshillit Kombëtar të Shkencës, por Kuvendi i Kosovës e miratoi listën me të propozuar midis të cilëve nuk isha unë! Po mirë, në qoftë se unë, me përvojën time shkencore nuk i duhem atij Këshilli atëherë ai Këshill aq më pak më duhet mua. Mbetem gjallë. Nuk mund të siguroj të ardhura sa për jetë në Prishtinë, por po siguroj në Tetovë. E ka një çmim ky udhëtim për mua e për krijimtarinë time, por e ka edhe një frymëzim! Unë nuk dua të flas më tej për shmangien që më bëhet sot nga jeta publike. Për këtë një gjë është e sigurt: do të flitet nesër. Pena ime shkruan.

Polemikat rreth Skënderbeut
Disa libra të botuar sivjet e kanë hapur një debat, kryesisht në Tiranë, rreth figurës së Skënderbeut. Cili është opinioni i Juaj rreth këtij debati?

Ajo që bie në sy në këtë debat dhe që mua më bën posaçërisht përshtypje është reagimi i vrazhdë i disa krijuesve, shkencëtarë e letrarë, ndaj autorëve të atyre librave dhe ndaj bashkëmendimtarëve të tyre. Posaçërisht i egër ishte reagimi i shkrimtarit Ismail Kadare! Ai ishte gjykim i kohëve parahistorike, mitologjike, që në Evropë është komprometuar prej epokës së Renesansës. Reagimet e këtilla, të vrazhda ndaj mendimit ndryshe për Skënderbeun tregojnë se rrënjët e gjykimeve staliniste për shkencën (dhe për artin) në jetën tonë janë ende të thella. A ka gjë për çka nuk mund të mendohet ndryshe në këtë botë? Dhe, a ka kush, figurë historike a shenjtorë, për të cilët nuk mund të mendohet ndryshe? Në botë mund të mendohet ndryshe për Zotin, për Budën, për Krishtin, për Muhametin e te ne nuk mund të mendohet ndryshe për Skënderbeun?

Absurd. Atdhetarizëm mëhalle! Dhe, këto reagime kundërshkencore, mund të jetë se e nxitën kryeministrin e Shqipërisë të tërheqë flamurin nga dokumentet e identitetit dhe të vërë Skënderbeun. Domethënë: identiteti ynë do të dëshmohet jo me flamurin siç ishte vendosur më parë po me Skënderbeun. Për Skënderbeun kam shkruar sa dhe si as nuk ka shkruar, as nuk do të arrijë kurrë të shkruajë Sali Berisha. Por e them: shumë më arsyeshëm se Skënderbeu dokumenteve të identitetit tonë do t'u rrinte flamuri kombëtar. Nuk di dokumente kombëtare të identitetit në Evropë - letërnjoftime dhe pasaporta, që stolisen me portrete të figurave të mëdha historike. Ato quhen dokumente të identitetit dhe në to, zakonisht, vihen simbole, të ndryshme, por jo portrete historike. Pse? Çdo njeri, çdo vetje, është identitet në vete, një, si e kanë quajtur grekët e vjetër, mikrokozmos. Edhe Skënderbeu është një identitet në vete, një mikrokozmos, që nuk do të duhej të gjendej në letërnjoftimet dhe pasaportat e identiteteve të tjera, të mikrokozmoseve të tjerë. Madje, edhe të ndonjë hajni, dhunuesi, prostitute, krimineli! Skënderbeu meriton shumë më tepër se sa të stolisen me të monedha, letërnjoftime e pasaporta. Po, nejse. Kështu na e heroizon identitetin kryeministri Sali Berisha pa pyetur as popull, as Kuvend! Kështu na e shkruan historinë politike dhe, duket, do të na e shkruajë edhe historinë e letërsisë Sali Berisha me këshilltarët e tij që këshilla për shkrimin e letërsisë dhe të historisë kanë dhënë edhe para 25, 30, 35 e 40 vjetësh! Le t'i shkruajë! Po e lejojnë! Nuk ka dyshim se vendosja e figurës së Skënderbeut në dokumentet e identitetit, mbasi më parë ishte arritur marrëveshja për vendosjen e flamurit, është fryt i polemikës që në lidhje me rolin historik të Skënderbeut në historinë e popullit shqiptar dhe të Ballkanit ka filluar pas botimit të romanit të Ben Blushit Të jetosh në ishull dhe që mori hov sidomos tani pas botimit të librit të historianit austriak, Oliver Jens Shmit, për Heroin tonë kombëtar. Sali Berisha, i cili të gjitha që i bën, i bën për inat të dikujt, vendosi të tregojë se si i mbron partizanët e tij.
Identiteti dhe
mentaliteti i çirakut

Para disa ditësh doli nga shtypi libri i publicistit Piro Misha, me titullin "Arratisja nga burgjet e historisë". Një kapitull i këtij libri është polemikë me ju. Çka mund të thoni për këtë vepër?

E kam lexuar librin që përmendni sado jo me laps në dorë. Kreu për mua në të vërtetë është artikulli dukshëm i zgjëruar, me të cilin Piro Misha është vënë në anën e Ismail Kadaresë në polemikën që ky, papritmas për mua, kishte filluar kundër meje në pranverë të vitit 2006 për çështje të identitetit. Piro Misha ia vën titullin kreut për mua, Keqkuptimet e prof. Rexhep Qosjes për identitetin e shqiptarëve! Ngushëllohem unë dhe le të ngushëllohen lexuesit pse identitetin e shqiptarëve po e kuptojka dhe po e mirëkuptojka Piro Misha, duke i shpëtuar ashtu prej keqkuptimeve të mia! As nuk është rasti këtu, në këtë intervistë, as nuk kam kohë, tani, të shpjegoj se si krejt e kupton dhe e mirëkupton identitetin e shqiptarëve Piro Misha. Disa fjalë, shkurt, megjithatë, duhet të thuhen.
Titulli i librit e dëshmon përpjekjen e Piro Mishës për të ikur prej, si e thotë, burgjeve të historisë. Unë, as nuk kam arsye, as nuk dua të ik prej historisë, prandaj as prej burgjeve të saj. Historinë përpiqem ta kuptoj dhe ta shpjegoj objektivisht, drejtë, shkencërisht, ndershëm dhe vetëm ndershëm. E tillë siç ishte, me të mira e të këqija, me pushtime e pavarësi, me liri e me burgje, me fitore e me disfata, me gëzime e me vuajtje, me dhembje e me tragjedi, me fenë katolike, myslimane e ortodokse ajo është histori e imja, është përbërës i identitetit tim. Prej shkrimeve të Ismail Kadaresë dhe prej librit të Piro Mishës, Arratisja nga burgjet e historisë, shihet se ata do të donin të heqin prej identitetit tonë një pjesë të madhe, shumëshekullore, të historisë. Do të bëjnë shumë përpjekje dhe,si duket, nuk do t'ia dalin në skaj. Historia nuk fshihet dot, ajo është e tillë çfarë ishte. Ajo jeton në kujtesën tonë, qoftë edhe tragjikisht e përjetuar.
Në mënyrë të veçantë ata do të donin ta heqin prej historisë, e kjo do të thotë edhe prej identitetit shqiptar, përbërësin islamik i cili, si as përbërësit katolikë dhe ortodoks, nuk hiqet dot. Dhe, kjo përpjekje, shihet, i ka çuar në rrugë pa krye: i ka çuar në predikimin e pabarazisë fetare e në fyerje fetare, domethënë në racizëm fetar dhe në rrëgjimin e çështjes shqiptare në çështje të fesë! Dhe kështu janë gjetur në pozitat në të cilat, besoj, nuk do të donin ta imagjinonin veten. Pse them kështu? Atë ditë kur Ismail Kadare ka filluar ta predikojë dëshirën për kthimin e shqiptarëve në fenë e të parëve, dhe kur ka filluar të japë deklarata fyese për fenë myslimane, ndaj të cilave kanë reaguar me pezm shoqata të shqiptarëve myslimanë dhe shumë individë; dhe atë ditë kur Piro Misha me disa shokë të tij është nisur për Uashington për të shpjeguar se Shqipëria nuk është shtet i myslimanëve thuajse ambasada amerikane në Tiranë nuk di t'i shpjegojë Uashingtonit se shqiptarët janë edhe katolikë, edhe myslimanë, edhe ortodoksë; dhe atë ditë kur Ismail Kadare me partizanët e tij ka filluar të qortojë qeverinë e Shqipërisë për mbajtjen e marrëdhënieve me vende arabe dhe me vendet islamike ish-republika të Bashkimit Sovjetik, çështja shqiptare është rrëgjuar në çështje të shqiptarëve të fesë myslimane! Kush e njeh historinë e çështjes shqiptare në programet kombëtare serbe mund ta dijë se tani e 150 vjet të shkuara politikanë, ideologë dhe intelektualë serbomëdhenj nuk bëjnë gjë tjetër përpos se: Çështjen shqiptare ia paraqesin popullit të vet dhe Evropës si çështje të shqiptarëve të fesë myslimane. Jo shqiptarët në tërësi, po shqiptarët e fesë myslimane, si fe ajo joevropiane, janë rendprishësit, janë fatkeqësia e Ballkanit! Lexojini, përpos të tjerash, programet e Ivo Andriqit dhe të Vasa Çubrilloviqit për zgjidhjen përfundimtare të çështjes shqiptare dhe do të bindeni për sa u tha më sipër. Jo rastësisht Mbretëria jugosllave do të bëjë në vitin 1938 Marrëveshje me Turqinë për shpërnguljen e shqiptarëve myslimanë kryesisht në Anadoll! Dhe, jo rastësisht, politikanë, ideologë, intelektualë serbë prej vitit 1981 e deri sot i përdorin shumë shpesh nocionet fundamentalistë dhe terroristë islamikë kur flasin për shqiptarët e Kosovës dhe për çështjen e Kosovës.

Ku na çojnë gjykimet e Piro Mishës dhe të frymëzuesit të tij, Ismail Kadaresë, mbi identitetin e shqiptarëve ashtu si e shpjegojnë ata?

Na çojnë në përfundimin: politikanët, ideologët, intelektualët serbë nuk do të kenë më nevojë të lodhen që të bindin Evropën dhe botën Perëndimore në përgjithësi se shqiptarët e besimit mysliman me fenë e tyre janë prishësit e identitetin evropian, prandaj do të ishte mirë për Ballkanin dhe për Evropën që të asaj feje ata të mos jenë. Për ta shpëtuar Ballkanin dhe Evropën prej fesë së tyre myslimane tani e tutje, ndërkaq, do të bëjnë përpjekje vetë shqiptarët, në mënyrë të veçantë "evropeistët" e mëdhenj, siç janë Ismail Kadare dhe Piro Misha. Dhe këto përpjekje të tyre do të tregohen më të frytshme: e para,duke i ftuar shqiptarët e fesë myslimane që të kthehen në fenë e të parëve, në fenë e krishterë dhe, e dyta, duke ua nënçmuar fenë e tanishme - myslimane! Dhe, kështu, i pastruar prej përbërësve islamikë identiteti i shqiptarëve do të mund të quhej identitet i vërtetë, i pastër evropian!
Siç mund të shihet, konstatimet e Piro Mishës mbi identitetin shqiptar nuk kanë karakter shkencor. Për më tepër ato janë, në radhë të parë, konstatime propagandistike me synime politike, me të cilat tregohet prirja jonë për të ndërruar fytyrë sipas leverdisë. Për më tepër ato janë konstatime që e tregojnë mentalitetin e çirakut, i cili për çdo gjë që thotë dhe për çdo gjë që bën mendon se sa do t'i pëlqejë zotërisë! I lë Piro Mishën dhe të mbrojturin e tij, Ismail Kadarenë, që të luftojnë me vetveten gjithnjë në përpjekje që të ikin prej burgjeve, si do të thoshin ata, të historisë myslimane. Dhe, i lë që të bëjnë përpjekje që të ikin prej burgjeve komuniste të cilave, me mendimet e tyre, dhe me shkrimet e tyre, dhe me servilizmin e tyre, u kanë shërbyer shumë! Dhe i lë ta rrëgjojnë çështjen shqiptare në çështje të fesë myslimane! Dhe i lë kështu të mendojnë si Ivo Andriqi dhe si Vasa Çubrilloviqi për fenë myslimane të shqiptarëve. E, unë do të vazhdoj të mendoj dhe, natyrisht, të shkruaj ndryshe prej tyre: identiteti shqiptar është një sistem përbërësish shpirtërorë, kulturorë, moralë, historikë, mitologjikë, zakonorë, psikologjikë e të tjerë me mbështetje edhe në fenë katolike, edhe në fenë myslimane, edhe në fenë ortodokse. Dhe, kjo e bën identitetin e tyre më të përbërë dhe, në pikëpamje kulturore, më të pasur. Dhe, jam i bindur se kështu, dhe vetëm kështu, duke nderuar e dashur të tri fetë e tyre, i shërbej mirëkuptimit dhe vëllazërisë midis shqiptarëve të të tri feve.

Çka mendoni për nobelistin e sivjetëm Zhan -Mari Gystav Le Klezio?

Prej prozave të tij që kam lexuar, prej sprovave dhe intervistave të tij shihet se është njeri i madh dhe shkrimtar i madh. E dëshmon për mrekulli pohimin e moralistit francez Laroshfuko: Vetëm të sinqertit mund të bëhen vërtet krijues të mëdhenj në art e në shkencë. E lexova fjalimin e tij të mbajtur më 7 dhjetor me rastin marrjes së Çmimit Nobel në Stokholm. Edhe me këtë rast e quajti të nevojshme ai që t'ua dhurojë vëmendjen e tij, përkushtimin e tij popujve të vegjël, të drejtave, kulturave dhe besimeve të tyre. Fisnikut evropian, që shkruan frëngjisht, edhe iu ka dhënë ky çmim për humanizmin universal, që përshkon veprën e tij me vlerë të lartë artistike. Duke e lexuar fjalimin e tij m'u kujtuan proletarët tanë të cilët kur e kur as barkun nuk kanë pasur ta ngopin mirë, por, megjithatë nuk ngurrojnë të nënçmojnë popuj, fe, kultura dhe qytetërime!

Çka po shkruani aktualisht?

Nuk mund të flas për veprën që ende nuk e kam kryer.