HISTORY OF VLORA

The History of Vlora


In ancient history Vlore was called Aulona. It was noted by many travelers and foreign chroniclers, as one of the main port cities of the southern Illyrian region, which flourished, in importance only behind Apolonia and Orikum.
“The name of Vlores is one of the least well know geographic names of the eastern coast of the Adiatic that has remained since the ancient times. The city is on par with Durres, Shokdra, Lesha, and Ulqin, as one of the most important and ancient cities of Albania. These places would not have survived had not they been continuously occupied through the centuries. A good part of the population of these provinces have since their Albanian settlement, been able to resist the process of Romanization and enslavement, in which a large part of the Balkans peninsula took part in.” notes a study by Professor Shaban Demiraj.



According to archeological remains seen on the Vlore coast, in previous years Vlore was marked by noteworthy prehistoric residences, cultural and economic developments, and characteristic cities and urban centers. Like the “Caves of Velça,” “The Cave Writings of Lepenice” (a rarity in the greater Balkans) “The Cave of Spile” (in Himara) “The Mosaics of Mavrova” or “The Pitosa of Mallkeq” the Vlore region has numerous sites that showcase the independence and the continuation of the culture of the Illyrians through the bronze and iron ages. Other known ancient residences are the city castles of Amantia, Olympia, Kanina, Himara, Cerja, Armeni, Haderaj, Triport and Vlora (Aulona) itself.

Amantia was founded in the fifth century BCE and is one of the smaller southern Illyrian cities, is over 1000 years old and has many old mountain buildings and ancient antique stadiums built with large stone blacks.
South of the city of Vlore is found the city of Orikum, which is the most ancient port on the coast of Vlore, and was founded as a residential area in the fourth to fifth century BCE. Orikum then became a fortified port, and an important Adriatic military base. In the second and first centuries BCE it was an important sea side work site, for building and repairing ships, favored by proximity to the pine forests of Llogara and the greenhouses of Selenica. In the second century BCE Orikum was destroyed by a powerful earthquake and lost its importance, having not gotten permission to rebuild. It was during this particular time in the bay of Vlore that another wharf city, “Aulona”, the Vlore of today first made an appearance in history. The ancient archeological symbol of Vlore is “The Girl of Aulona” a sculpture of a nymph 87 cm and carved by local masters with the limetones of Kanina that symbolize the grave clothes of the Illyrians.
The name of the city - Wharf of Aulona first is noted in the second century BCE by the authors Lukan and the geographer Ptolemy. These facts are confirmed by the archeological evidences of a castle, and a large port that may have existed at the mouth of the river and at the lagoon of Narta. During these times, the port of Aulona must have moved, it appears that the commercial aspect of the port moved to JL and Kanina, became the administrative center of the military in the fourth century CE. In the fifth and the sixth centuries Vlore received an orthodox bishop who was dependant on the metropolis of Durres, but his presence in Aulona explains why the city became a more important place of residence. The past few years have lead to the discovery of the surrounding protecting wall and fortification in the center of Vlore as well as the discovery of some new existing archeological remains near the train station.
The last archeological excavations in Kanina and Himara have given other evidence for the continuity of Illyrian culture through late antiquity and the middle ages.. In the sixth century CE and continuing in the middle ages, Aulona was mentioned in a list of important port coastal cities, with developed naval facilities that exported olive oil, salt, timber, olives, and the emerging markets of Aulona mirrored those through out the rest of Europe. In the neck of the river Vjosa, emerged the port of Spinarce, where trade developed as well as consular trade with Raguza and Venice, etc.

Medieval Vlore and its region fell under the Norman occupation of 1081, falling under Venetian occupation in 1205 and later under the domination of the Hohenstaufen Germans. During the reign of the Arberesh Kingdom after 1272 Vlore served as a center of cultural development, and as noted in several concurrent chronicles, there was a flowering of crafts, trade, husbandry and forestry.

The Arianit Family has played large role in the political, military and society of Vlore, most notably in the 11 th Century with the first of the Arianitas, Komnen Golemi Topise, until the 15 th and 16 th centuries. A noted individual of the 15 th century was Gjergj Arianiti, who organized the resistance against the Ottoman regimes in 1431-1432, in the mountains of valleys of Laberia. According to legend Gjergj Arianit was revered through out Europe. He allied himself with the Albanian hero Gjergj Kastriot Skenderbej, when Skenderbej married his daughter Donika, though Arianit remained independent in the South and middle of Albania. In the assembly of Lezha, on March 2, 1444, to face the dangers of the Ottoman occupation, Gjregj Arianiti stood by the Albanian rulers in their national campaign.

In the 15 th and 16 th centuries the ottoman regime turned the Vlore into an important Adriatic Port. In a Turkish census in the year 1520 there was listed 701 local families and 531 Jewish families. This is evidence for a peaceful and tolerant climate, at a time when elsewhere Jews faced savage persecution. Thus the city was host to 6300 – 6500 residences. Vlore was the base for the Ottoman attacks against the southern Italians in 1480, against the Himara insurgents in 1492 and served as a base for the Sultan Sulejmani against Corfu in 1537. And in this year was built the castle of the city, where today is located the Flamurtari stadium, and whose stones were taken from the castle of Jangeci in Zvernec and from the surrounding walls of Aulona.

In the 17 th and 18 th Centuries Vlora was on of the most important harbors of southern Albania, behind Preveza, because her bay protected boats from storms. In the port of Vlore was built a large depot for the storage of agricultural products and village goods which found there way there all the way from Berat, Gjirokaster and Myzeqe. In their exports, the city developed trade with Trieste, Venice, Vienna, Corfu, Istanbul, Izmir, Brescia, Bari, Manastir, Ioanina and Malta. In the port of Vlora, regularly entered, every week the Austrian Ship “Lloyd” and the Italian “ Puglia” which have done in the year 1904, respectively, 224 and 181 entrance and exits. Vlora exported 20000 barrels of olive oil, 11000 loads of olives, 1.5 million kilograms of salt, and 15000 units of wool, and 20000 pieces of leather, as well as a myriad of other agricultural products from around the region.

One desired article was the flint from the stones of Drashovice that were prepared either as blocks or as shards. For export, animal furs and caps were the preferred articles for Istrien and Tristien and other alpine places. Vlore manufactured olives that were more ancient than those made in Italy and France was distinguished by their high production quality, and their oils. In the year 1900 Vlore was registered with over 100,000 olive trees

Through out the centuries Vlora has been known as an important patriotic heart of Albania, and the struggles for freedom, independence and prosperity have been in the spirit of every Vloniat.
Vlore was the site of many wars against foreign occupations and struggles to spread Albanian education and was home to many patriotic societies.
In the years 1908-1912 the club “Laberia” made a burning hearth for the struggle for independence and against the Young Turks. The head of this club was Ismail Qemali who opened an Albanian School in the neighborhood of Muradie (August 7 th 1908) and which marked an important occasion in the educational life of Vlore.
But the most important incident in the city of Vlora was the one that happened on the 28 th of November 1912, when the sage and diplomatic old man, Ismail Qemali, together with other Albanian delegates from around the country, declared the independence of Albania and at the same time raised the national flag in Vlore. Thus Vlore became the first capital city in independent Albania.

In the 25 th of December 1914 Vlore was conquered by the Italians. After the expansion of the Italian occupation, there grew a resistance to their rule. In the year 1920, after the Congress of Lushnja, there was created the National Protection” Committee, headed by Osman Haxhiu, which organized war forces in the War of Vlore. The war of Vlore is one of epic glories of Albanians. Vlora was the “Thermopoli” according to Halim Xhelo.
In the years 1920 – 1924 Vlore was included in the process of democratization of local people. Here was created the Federation “Atdheu” (1921) and the branch of the society “Bashkimi” (1922). A large role in these years was played by the magazines “Politics”, “National Protection” “Free words” “National Hope” etc, which were published in Vlore.
In the Second World War, Vlore was made one of the most important bases for the National Anti Fascist Movement against the Nazi occupation. It kept a heavy load in the war and its contribution is well noted.

HISTORIA E VLORËS


Vlora në lashtësi quhej Aulona. Ajo përmendet nga shumë udhëtarë dhe kronikanë të huaj, si një nga qytetet - skelë kryesore të Ilirisë së Jugut, që lulëzoi pas rënies së Apollonisë dhe Orikut.
Emri i Vlorës është ndër të paktët emra gjeografike të bregdetit lindor të Adriatikut që i ka qëndruar kohës qysh nga lashtësia. Në bregdetin e banuar sot nga popullsia shqiptare, ky emër gjeografik del i një lashtësie pak a shumë të përafërt me ato të Durrësit, Shkodrës, Lezhës dhe Ulqinit. Këta emra gjeografik nuk do t'i kishin rezistuar kohës në rast se vendbanimet e emërtuara prej tyre nuk do të kishin pasur një vazhdimësi përdorimi në radhë të shekujve… Një pjesë e mirë e popullsisë së trevave të banuara nga stërgjyshërit e shqiptarëve mundi t'i rezistonte proçesit të romanizimit dhe më pas të sllavizimit, që përfshiu pjesën më të madhe të Gadishullit Ballkanik", nënvizon në studimet e veta akademiku Prof. Shaban Demiraj.

Sipas materialeve arkeologjike, dëshmohet se në bregdetin e Vlorës, ashtu edhe në prapavijën e tij, për vendbanime parahistorike e zhvillime ekonomike-kulturore të shumë qytezave e qendrave urbane dallohej karakteri i tyre fortifikues-mbrojtës.
Të tilla janë ato të "Shpellave të Velçës", "Shpellave të shkruara të Lepenicës" (nga më të rrallat në Ballkan e Mesdhe), "Shpellat e Spilesë" (Himarë) apo "Mozaikët e Mesaplikut", pasuri e rrallë kombëtare. Vendbanimet tumulare të Vajzës, Dukatit, Mavrovës, "Pitosa" të Mallkeqit tregojnë për autoktoninë dhe vazhdimesinë etno-kulturore të ilirëve në periudhën e bronxit dhe të hekurit.
E njëjta gjë dëshmohet edhe në vendbanimet e tjera të lashtësisë që janë qytete-kala si Amantia, Olympia, Kanina, Himara, Cerja, Armeni, Hadëraj, Triporti dhe vet Vlora (Aulona) etj.

Amantia, e themeluar në shek. V p.e s., është një nga qytetet e pakta të Ilirisë jugore që ka pasur jetë 1000 vjeçare, ku spikat më shumë ndërtimi në terren malor i stadiumit antik madhështor, i ndërtuar me blloqe të mëdhenj gurësh.
Në jug të qytetit të Vlorës gjendet qyteti i Orikumit, i cili ka qenë një nga portet më të lashte të bregdetit të Vlorës, i themeluar si vendbanim në shek. VI-V p.e s.

Oriku u bë port i fortifikuar, bazë e rëndësishme ushtarake në Adriatik dhe në shek. II-I p.e.s ishte kantier i rëndësishëm detar për ndërtim e riparim anijesh, gjë që favorizohej nga prania e madhe e pyllit me pisha të Llogarase dhe Sera e Selenicës. Në shek.I p.e.s. Oriku shërbeu si kryeurë e fuqive pushtuese të kohës, arenë luftrash midis Romës, Maqedonisë dhe Ilirisë, si dhe në luftën rivale midis Çezarit e Pompeut që i solli Orikut shumë shkatërrime. Në shek.II p.e.s., Oriku u godit nga një tërmet i fuqishëm dhe u shkatërrua duke e humbur rëndësine e tij, pa mundur të rimbëkëmbej më. Ishte pikërisht koha kur në gjirin e Vlorës del në pah një tjetër qytet-Skelë, që ishte "Aulona - Vlora e sotme". Dëshmi arkeologjike e lashtësisë dhe autoktonisë është edhe vetë simboli i saj - "Vajza aulonase", një skulpturë "hyjnesh" 87 cm., e gdhendur nga mjeshtër vendas me gurin gëlqeror të Kaninës, që simbolizon veshjen e grave ilire.

Emrin e qytetit - Skelë të Aulonës së lashtë e gjejmë të përmëndur në shek.II e.s., nga shkrimtari Lukani dhe nga gjeografi Aleksandrin Ptolemeu. Këto të dhëna burimore përputhen me të dhënat e tjera të përafërta, siç janë dëshmitë arkeologjike për një kështjellë, port e bankinë të madhe (kështjella e Jangjeçit, Triport), që kanë ekzistuar ndoshta kur lumi Vjosa e kish grykëderdhjen aty në Lagunën e Nartës. Por,ndoshta kur Vjosa u largua në drejtimin verior,Triporti humbi mundësinë dhe rëndësinë. Pikërisht në këtë kohë duhet të ketë origjinën Aulona port i spostuar në JL, e cila del si skelë - qëndër tregëtare - dhe Kanina - qëndër administrative - ushtarake në shek. VI e.s. Fakti që në shek.V-VI e.s., ka pasur në Vlorë edhe një peshkop,varur nga metropoliti i Durrësit, tregon se Aulona ka qenë vendbanim me rëndësi. Këtë e mbështet edhe zbulimi i viteve të fundit i traktatit të murit rrethues mbrojtës, fortifikues në qëndër të qytetit të sotëm të Vlorës (pranë monumentit të Pavarësisë) si dhe zbulimi i disa dëshmive të reja për ekzistencën e molit të vjetër, në afërsi të stacionit të trenit.

Gërmimet e fundit në Kaninë dhe Himarë kanë dhënë dëshmitë e tjera për kulturën ilire të antikitetit të vonë dhe mesjetës së hershme, për autoktoninë dhe vazhdimesinë iliro-arbërore dhe mesjetare shqiptare. Në shek. VI e.s., dhe vazhdimisht gjatë mesjetës, Aulona përmëndet në listën e qyteteve bregdetare si port i rëndësishëm, me detari të zhvilluar, që tregëton vaj ulliri, kripë, valanidh, lëndë drusore, ullinj si dhe panairet që bëheshin në afërsitë e Vlorës, ashtu edhe në vende të ndryshme të Europës. Edhe në grykën e Vjosës ishte skela e Spinaricës, ku zhvillohej tregti dhe aty ishin të pranishëm edhe konsuj tregtarë të Raguzës, Venedikut etj.
Në mesjetë Vlora dhe viset e saj ranë nën pushtimin normand më 1081, më pas nën pushtimin e Venedikut më 1205 dhe atë të sundimit të Hohenstaufenëve gjerman, siç e përshkuan edhe Jireçeku në studimin e tij.

Si një qëndër e zhvilluar dhe e kulturuar Vlora shfaqet edhe në mbrëtërinë e Arbërisë më 1272, ku kronikat e kohës shënojnë lulëzimin e zejtarisë, tregëtisë, blegtorisë dhe pemtarisë, të përfshirë si despotat më vete.

Një rol të madh në jetën politike, ushtarake e shoqërore të Vlorës, ka lozur edhe familja e madhe Arianitët, të cilët përmënden në shek.XI, nëpërmjet të parit të tyre Arianit Komnen Golemi Topisë, sidomos në shek. XV-XVI. Një nga figurat e shquara të shek.XV është Gjergj Arianiti, i cili organizoi qëndresën kundër pushtuesve osman më 1431-1432 e më pas në grykat e Labërisë. Me bëmat e tij, Gjergj Arianiti mori përgëzimet e Fuqive të Mëdha të Europës të asaj kohe. Edhe pse ishte aleat me Gjergj Kastriotin-Skënderbeun dhe vjehrri i tij, pasi Donika, e bija e tij u martua me Skënderbeun, Gjergj Arianiti ishte i pavarur në zoterimet e tij në jug dhe në Shqipërinë e Mesme. Në Kuvendin e Lezhës, më 2 Mars 1444, për t'i bërë ballë rrezikut të pushtimit osman, Gjergj Arianiti u rradhit ndër të parët krerë sundimtarë shqiptarë, në këtë lidhje ushtarake mbarëkombëtare. Në shek.XV-XVI pushtuesit osman e kthyen portin e Vlorës në një nyje të rëndësishme të Adriatikut për pushtimin e Italisë.

Në regjistrin turk të vitit 1520 shënohen 701 familje vendase dhe 531 familje çifute. Kjo dëshmon për një klimë paqësore e tolerancë ndaj çifutëve në qytet në një kohë kur gjetke ata persekutoheshin egërsisht. Kështu qyteti përmblidhte 6300-6500 banorë. Nga Vlora u nisën fuqitë ushtarake osmane kundër Italisë së Jugut, më 1480, kundër kryengritjes së himarjotëve më 1492 dhe shërbeu si bazë e sulltan Sulejmanit kundër Korfuzit, më 1537. Po në këtë vit u ndërtua kështjella e qytetit (aty ku sot ndodhet stadiumi "Flamurtari"), gurët e së cilës u morën nga kështjella e Jangjeçit në Zvërnec dhe nga muri rrethues i Aulonës.

Në shek.XVII-XVIII Vlora ishte një nga limanet më të rëndësishëm të Shqipërisë së Jugut, pas Prevezës, pasi gjiri i saj u siguronte anijeve mbrojtje nga stuhitë. Në skelën e Vlorës ishin ndërtuar depo të mëdha për grumbullimin e prodhimeve buqësore e blegtorale të fshatarësisë, ku përfshiheshin zona e Beratit, Gjirokastrës dhe Myzeqesë. Në eksportin e tij ky qytet zhvillonte tregti më Triesten, Venedikun, Vjenën, Korfuzin, Stambollin, Izmirin, Breshian, Barin, Manastirin, Janinën, Maltën e Qipron. Në portin e Vlorës hynte rregullisht çdo javë vapori austriak "Lloid" dhe ai italian "Pulja", të cilët vetëm për vitin 1904 kishin kryer respektivisht 224 dhe 181 hyrje-dalje. Vlora eksportonte: vaj ulliri - 20.000 fuçi, ullinj të vjelur - 11.000 barrë, kripë - 1.5 milion kilogram, lesh të palarë - 15.000 okë, lëkurë qengji e lepuri - 20.000 copë, breshka - 40.000 copë, shushunja, shpende, dele, kuaj, mish të therur, peshk të kripur, vezë peshku, serë, asfalt, misër, tërshërë, thekër, fasule, dru zjarri, valanidh, mjaltë të bardhë Kanine, verë të Nartës dhe verë "Vlosh" të Vlorës.

Një artikull i kërkuar ishte edhe stralli i gurores së Drashovicës, që përgatitej me blloqe dhe ashkla. Për eksport, gëzofet prej lëkure, velenxat dhe brucat labe ishin artikuj mjaft të preferuar për Istrien, Triesten dhe vendet alpine...Ulliri i markës "Vlonjak", që ishte më i lashtë se marka italiane dhe frënge, dallohej për prodhueshmëri të lartë, vaji dhe regjie lëkure. Në vitin 1900 Vlora regjistronte mbi 100.000 rrënjë ullinj.
Vlora njihet si një vatër e rëndësishme e patriotizmit ndër shekuj, ku përpjekjet për liri, pavarësi dhe prosperitet kanë qenë në shpirtin e çdo vlonjati.

Luftrat kundër pushtimeve të huaja dhe përpjekjet për përhapjen e arsimit shqip bënë që në Vlorë të krijoheshin shumë shoqëri patriotike.
Në vitet 1908-1912 klubi "Labëria" u bë një vatër e ndezur e përpjekjeve për pavarësinë e vendit dhe luftën kundër pushtuesve xhonturq. Kryetar nderi i këtij klubi atdhetar ishte Ismail Qemali. Çelja e shkollës shqipe të Muradies (7 Gusht 1908) ishte një ngjarje e shënuar në jetën arsimore të Vlorës.

Por ngjarja më kulmore e qytetit të Vlorës ishte 28 nëntori 1912 kur plaku i urtë e diplomati i shquar Ismail Qemali, së bashku me delegatët e ardhur nga vise të ndryshme të vendit, shpalli pavarësinë e Shqipërisë dhe njëkohësisht ngriti flamurin kombëtar në Vlorë. Kështu Vlora u bë kryeqyteti i parë i Shqipërisë së pavarur.

Më 25 dhjetor 1914 Vlora u pushtua nga imperializmi italianë. Pas zgjerimit të pushtimit italian nisi rezistenca kundër pushtuesve. Në vitin 1920, pas Kongresit të Lushnjes, u krijuan Komiteti "Mbrojtja Kombëtare" me kryetar Osman Haxhiun, i cili organizoi forcat luftarake në Luftën e Vlorës. Lufta e Vlorës është një nga epopetë më të lavdishme të shqiptarëve. Vlora u kthye në "Termopilet" e Shqipërisë, siç thoshte patrioti Halim Xhelo.

Në vitet 1920-1924 Vlora u përfshi në rrjedhën e proçeseve të demokratizimit të jetës së vendit. Këtu u krijua Federata "Atdheu" (1921) dhe dega e shoqërisë "Bashkimi" (1922). Një rol të madh në këto vite ka lozur edhe shtypi me gazetat "Politika", "Mbrojtja Kombëtare", "Fjala e Lirë", "Shpresa Kombëtare" etj që botoheshin në Vlorë.

Në Luftën e Dytë Botërore Vlora u bë një nga vatrat e rëndësishme të Lëvizjes Antifashiste Nacionalçlirimtare kundër pushtuesve nazifashist. Ajo mbajti një barrë të madhe të Luftës dhe kontributi i saj ishte i shquar.