ALBANIAN ATROCITIES

The question of northern Epirus at the Peace Conference,
Cassavetes, Nicholas J
Brown, Carroll NeidÃ, 1869-
New York : Pub. for the Pan-Epirotic Union of America, Boston, Mass., by Oxford University Press, American Branch 1919
CHAPTER XII
ALBANIAN ATROCITIES
THE following lists of atrocities and oppressions we have compiled from the daily Greek papers, in which relatives of the sufferers publish letters arriving from Epirus.
Norwich, Conn. April 14, 1918.
Mr. Soteriades' letter:

My dear Stephanos:

I wish to announce to you that my cousin, Gregorios Soteriades (brother of the representative) was thrown into jail, in argyrocastron, by the Italian Government, and died from maltreatment. ELIAS SOTERIADES.

2 From a letter sent to Mr. Savas Papadopoulos by his people living in Northern Epirus :
In Trikoupi, they killed Mr. Take Ntete.

In the district of Argyrocastron the Albanians are robbing and killing the Greek population. In upper Lambovon, they killed four Greeks. In Vlacho-Gorantzi, they killed six Greeks. In the district of Zagori, they killed ten Greeks, and many others in other villages.

There are only Italian and Albanian schools in these districts and no Greek schools or Greek priests are allowed.
3 Mr. Panagiotis Ditsianis' letter reads in part as follows :
Mr. Cassavetes : Southbridge, Mass.
. . . From a letter from Worcester, Mass., we learn' the killing of five persons in Lower-Gorantzi (district of Argyrocastron) in the most distressing way. The Albanians put out the eyes of their victims, then they cut their hands, legs and noses and left them half -dead. When this terrible fact was referred to the Italian Government, the
officials said to the peasants: "As long as you like to be united with Greece 1 it is only suffering that you have to expect." A letter relating the above fact is in the possession of Mr. Elias Liolios, Worcester, Mass.

4 A letter from Mr. N. Contes reads in part as follows:
. . . The Italian officials, besides the fact that they allow the Turco-Albanians to commit all kinds of atrocities among the Greek population even under their very eyes, have dismissed all the Greek teachers from the town Sopiki (district of Pogoni) and put Italian teachers in their places. . . .

N. CONTES.
5A letter from Mr. Eustathios Gegas reads as follows :

Worcester, Mass., April 21, 1918.
To the President of the Pan-Epirotic Union, etc.

All the letters that come from our distressed Northern Epirus depict the situation in the darkest colors. The officials of the Italian Government seized many leaders in the community of Premeti, all honest men and with dependents. We do not know what their fate has been so far. Among them there are two merchants, two real estate men, one physician, one professor, one priest, and many others. . . .

EUSTATHIOS GEGAS.
6A letter from Mr. Spyridon Batsaris reads as follows:
Waterville, Me., Aug. 7, 1918.
My dear President of the Pan-Epirotic Union: , All letters that are received here from our beloved country are cut down by the Italian censor. Our people cannot write anything, not even about the lack of food, on account of the Italian fear. It is too bad that we enjoyed liberty only for a little while. Italian slavery is worse than Turkish ever was. . . .

SPYRIDON BATSAEIS.
7 From a letter of Mr. Athanasios Gegas:
Worcester, Mass., June 10, 1918.
My dear Secretary of the Pan-Epirotic Union: I have just received a letter from my people of the village "Glina" (district of rgyrocastron) and they informed me that Albanians have seized six Greeks from the village Upper-Gorantzi, and killed them. These Greeks
were returning home from their farms. When this fact
was reported to the Italian officials, they got the
following answer: "As long as you want to be united with
Greece, you are to suffer from the Albanians. . . ."

ATHANASIOS GEGAS.
8 Extract from Mr. Pantos' letter:

In a letter that I have received from my town I found a slip of printed paper put in by the Italian censor advising me to write on the envelope, Droviani, Albania, instead of Droviani, Epirus. I cannot see the justice of the Italian government when she wants to liberate the Italians of Trieste on the one hand, and on the other hand enslaves the Epirotes, etc.

K. PANTOS.
9 From a letter of Messrs. Vasilios Vallevos & Constantine Vassos:

My dear Mr. Cassavetes:

A large Albanian band seized the following peasants from the village of Vlacho-Gorantzi:

1. John Bitsios, 70 years old and lame;
2. Basil Bitsios, 5 ;
3. Charalambos K. Bessios;
4. Evangelos Kentros ;
5. Constantine Papanastassios ;
6. Demeter Telios.
All of them suffered terribly at the hands of the
Albanian brigands and finally died, etc. . . .

VASILIOS VALLEVOS.
CONSTANTINE VASSOS.
10A letter from Mr. K. A. Pantos reads in part as follows:

My dear Mr. Cassavetes:

... A friend of mine and member of our association has adopted a Mohammedan girl and brought her up in the Christian religion. Now "Vatra" the Albanian association, whose president is a Christian priest, wants to take her away from him and ive her back to the Mohammedan- Albanians. The girl is unwilling to go. . . .

K. A. PANTOS.
11A letter from Mr. Stephan Gionis is in part as follows :

Milwaukee, Wis. Mar. 9, 1918.
Dear Friend:
. . . On account of the murder of Mr. Papastathis (1) the officials seized seven persons (the list of names follows),
and sent them in irons to Argyrocastron and Valona. . . .

STEPHEN GIONIS.
(1) This Papastathis came to Worcester from Austria and remained there
as a priest of the Albanians. He left Worcester a few years ago threatening
to kill all Greeks that he could in Northern Epirus. He was killed by the
Albanians of the opposite party.

12From a letter from Santi Quaranta the following paragraph becomes interesting, in as much as the Italian censor erased four lines.
Santi Quaranta April 12, 1918.
Dear brother Sotiii:

. . . On the 26th of the past month Natsios . . . (here the Italian censor interrupted the narration) and he lived
up to the 9th of this month and then died. . . .

ANDEEAS.

Note It is obvious that the Italian censor would not allow any information as to what this man suffered before he died, to leak out.
13 Extract from a letter of D. Lavares:
Dear Sir:

I consider it my duty to let you know that our countrymen are suffering in North Epirus from the Albanians and the local authorities as well.

Letters that we have received from Sopiki (Pogoni) and from Vostina report that an Albanian band took prisoners three men, Char. Matsoulras, Thomas Kogionas and Char. Volios and after having whipped them burned them with boiling oil. Their fate is unknown.

Also an Italian detachment arrested Mr. P. Mauromates and seven women and put them in dungeons in Argyrocastro. Nothing is known as to the cause of this action on the part of the Italian officials. Etc., etc.

(Signed) D. LAVARES.

14 Extract from a letter of Mr. Vasilios Styliaras:

Faviana, Italy, Feb. 11, 1918.
My dear Friends, Pauteli Tsini and Theodore Notti :

I have been here, as an exile, eight months. I was in prison in Valona for five months and now I am here an exile on an island with no friends, and no countrymen around. I beg you to send me some money because I am in a great need, etc.

(Signed) VASIUOS STYLIABAS.

15 Extract from a letter of Mr. Vasilios K. Lenas :

Dear Sir:

A little distance away from the village of Upper Lambovon (district of Argyrocastro) Albanian brigands carried away the shepherds, Spyridon Memos, and his son Constantine and after receiving four thousand francs as ransom, set them free. This happened in July, 1917. In November of the same year another band of Albanian brigands killed Michael Graves while he was working on his farm. In February- 1918, Albanian brigands carried away Michael Louzes, a twelve year old boy and after
receiving 8,000 francs as ransom set the boy free. These Albanian brigands carried away many other people and after receiving heavy ransoms they left them free.

(Signed) V. K. LENAS.
16 Jannina, May 25, 1918.
My dear Nicholas :

The Greek authorities have gone as far as Delirnakion since last October, and even as far as Kossovitza and Vostina.
From there north all the places are occupied by the Italians.

Now, you can imagine how we get along in our villages. The Abanians are supported by the Italians and do as they
please. They are now wreaking their vengeance on the Christians. The Moslem Albanians have grown great and powerful. Bazes has again returned to our village, and has begun his old game burning our poor huts.

We are obliged to suffer everything, and to wait for the arrival of the Greek army. I tell you now the Christians with joy and hope wait for the arrival of the Greek troops indeed with more joy than in 1913, when they were to be freed from the Turks. So much have they been oppressed.

In vain do we wait daily for the Greek forces to march into Northern Epirus. They are ordered to go to Saloniki.

In all of North Epirus the Greek teachers have been dismissed by the Italians, and the Fratelli work as if they never intended to leave the place.

Italian and Albanian teachers were sent to replace the Greeks. But the Albanian teachers have everywhere been driven out of the villages, and no parent will send his child to learn Albanian.

SPYBOS.
17A report sent by Basil, the Metropolitan Bishop of Dryinopolis
and Argyrocastron, to Mr. B. Venizelos.
July 18, 1917.
I have the honor to submit to your Excellency the following:
During the ministry of your Excellency's predecessors I submitted again and again reports with accurate details concerning violations, murders, arson, and expatriation on the part of the Albanians, assisted in a very large measure by the local Italian military authorities both in North and South Epirus.

But the former ministry of Greece informed me that it could not then approach the Italian Embassy at Athens owing to the attitude of the Allies toward the Government of King Constantine.

Thus nothing was done by your predecessor's ministry to secure tolerable conditions of life for the innocent victims of Epirus. As a matter of fact, these unfortunate Greek people have been deprived even of their spiritual leadership, by my violent expulsion on the 22nd of September, 1916, from Argyrocastron, escorted by an Italian guard of fifteen soldiers with bayonets fixed, as if I were a criminal. In fact, I was told that I was pernicious to public safety because I protested against the occupation of our towns by Italian troops who came to promote the Albanification of North Epirus.
I do merely repeat now what in previous reports I have communicated to your Excellency's predecessors. The atrocities committed by the Albanians have been protested against by the Deputies from North Epirus, and by the numerous Epirotic Societies in the Kingdom of Greece.

In May 1917, the Italian Government, in order to please a small minority of Albanians, declared Albania independent and under her protection.

I beg your Excellency to take drastic measures for the security of the lives and properties of the suffering Epirotes, and for the return of those who have been violently expatriated to various unhealthy places, and more especially to a deserted island near Cyrenica, on the ground that they refused to raise the Albanian flag when Italy, having driven away the Greek authorities, established an arbitrary Albanophile regime.
Hoping that your Excellency will be so good as to take salutary measures in behalf of the steadily perishing Greek population of North Epirus, I pray incessantly for your Excellency's health and happiness.

BISHOP OF DRYINOPOLIS AND AEGYEOCASTRON.

Athens, July 18, 1917.

September, 1916.

a) The Bishop of Dryinopolis and the trustee of the Metropolis Porphyries Bumbos were violently expelled.

b) The Monastery of Melana was forcibly occupied by Italian troops and surrendered to Moslem Albanians who transformed it into a take or Turkish Mosque.


c) Ninety leaders of the Greek community in the town of Drymades, of Himara were expelled and transported to a little desert island near Tripoli, in Africa, and there are strictly secluded. Other victims have been thrown into the dungeons of Argyrocastron, accused of having refused to raise the Albanian flag. Such are the brothers Stavros and Anastasios Tsakas and others. . . .

November, 1916.

d) In the villages Trivouki, Kato Lamboven, and Houdoukouki the Albanians have killed twelve Greeks.

e) Three Moslem Albanians of Linbehovo with four Carabinieri attacked the Greek teacher Stephanos Katzalides in the village Vrahosorourtzi, after having forced the door of the Greek school.

December, 1916.

f ) Thirty-two Christians from Drorsani, for the lack of postal service, sent letters to the Epirotic city of Jannina by messengers, and were immediately cast into dungeons.

g) Near Kato Lamboven Christ Kentron Totes was killed.

h) At Palaeocastron the priest Gregory was assassinated.

i) In Tsagioupi an elderly Greek mother and her son were murdered.

j) Near the village Lecles two young men of Greek parentage were murdered.

k) In the district of Delirno, of Liountza, of Zagoria, on pretext of disarming the Greek population, very many innocent Greeks were cast into dungeons, others were beaten to death, some were expatriated, and the entire Greek population was terrorized.

l) Over 2,000 Moslem Albanians enlisted as volunteers, and under Italian uniform were sent to different parts of North Epirus to terrorize the Greek population to become Albanians.

m) Italian Carabinieri desecrated the Holy of Holies of the Greek Orthodox Churches in the villages of Houmenitza and Palaeocastron.

February, 1917.

n) In all the Greek villages, Italian schools were first opened, and now Moslem priests (Hodjas) are imposed upon the christian Greeks, to teach the children the Albanian language. Very numerous Moslem Albanian families take the place of the persecuted Greek families, in order that the world may be confronted by an accomplished fact when peace is concluded and North Epirus may be assigned to Albania on the ground that it is inhabited by Albanians.

o) In the village of Senitza of the district of Delirno a certain Mohammedan Albanian, Messia Ghiontas, with a band of thirty robbers stole away 360 head of cattle, and killed Michael Petrou, and carried away with them to the prisons of Delirno a certain Christian Greek, D. Anastasopoulos where he died of exposure.

March and April, 1917.

p) In the village of Costari the Moslem Albanians Vehip Gotris and Tzape with eleven Albanian bandits destroyed the house of N. Cotes and seized Lambis Tsizis whom they bound to a tree, and killed by mutilating his body.

q) In a town in Filiates, eighteen community leaders of Greek race were seized, and sent in irons to the dungeon of Argyrocastron, and their fates are unknown.

r) The Greek priest Papagiannes of Depalitia was seized and sent in chains to the dungeon of Valona, under the accusation of having incited rebellion.

s) Vassil Styliares, of Ostemnitsa, of the District of Premeti was shot, because he had taken part in the rebellion of 1914 against the Albanian rule in North Epirus. On a similar accusation the Albano-Italians hanged Gregory Kaliantzes of Ostemnitsa.

t) In the town of Tsagouzi the Albanians demanded the surrender of a Greek Epirote, Nasios Kotos. Kotos did not appear. The Albanians seized Kotos* young wife, and demanded 5,000 drachmas, pretending that Kotos owed that sum to them. Upon her refusing to give up the money, they bound her to a tree, and murdered her by pouring over her body boiling oil.

u) Seventeen villagers of the village of Lecles were butchered in the fields while they were working there, on the ground that they too had risen in rebellion against the Albanian state.

v) During Passion week, the immemorial custom of ringing the bells was abolished.

w) The communications between the portion of Epirus occupied by Italy, and that now belonging to Greece have been totally stopped.

x) The Italians drove away the Greek officials, and collected the taxes which belong to the Greek government.

y) All the civil and judicial clerks that occupied their positions under the autonomy of North Epirus have been dismissed, then imprisoned, and their properties confiscated, and the amount of taxes paid by the Mussulmans to the Greek government was returned to the Mohammedan Albanians.

z) Despite the assurances of Italy that her occupation of North Epirus would be but temporary, and that such occupation was dictated by military necessities, the Italian commander in North Epirus, General Prussi, has raised with great ceremonies the Albanian flag, and announced officially the termination of the jurisdiction of Greece over North Epirus.

z') -On Easter day April 2, by permission of the Italian authorities a certain Papapanos from Roumania, came from Valona to Argyrocastron and was appointed priest by the Italian local authorities. Papapanos read mass in Albanian. Whereupon the Christians rushed out. This disapproval of the Albanian language by the Christians of Northern Epirus annoyed the Italian authorities, who immediately afterwards ordered the arrest of forty wealthy Greeks of Argyrocastron.

That Italy has followed, not the Italian traditions but German methods in the treatment of the Epirotes, is shown in the desperate appeal made by the Greek Deputies from Northern Epirus who were refused admission to the Greek Parliament by Mr. Venizelos, like the Cretan
deputies in 1910, in order to avoid European complications.

The Deputies from Northern Epirus protest against the barbarous attempt of the military authorities of Italy to exterminate the Greek element of Northern Epirus.

Euklid wrote:
The Deputies from Northern Epirus protest against the barbarous attempt of the military authorities of Italy to exterminate the Greek element of Northern Epirus.

What do you mean by greek element, the Albanian orthodox?
You know if South Epiri was always since ancient times populated with Albanian population and is well documented, how can North Epiri be of Greek one!..

What happened to the Greek atrocities over and aver again to the Cham population, do you have any clue about it, or you get blind by it.

Euklid wrote: I have been here, as an exile, eight months. I was in prison in Valona for five months and now I am here an exile on an island with no friends, and no countrymen around. I beg you to send me some money because I am in a great need, etc.

(Signed) VASIUOS STYLIABAS.

15 Extract from a letter of Mr. Vasilios K. Lenas :

Dear Sir:

A little distance away from the village of Upper Lambovon (district of Argyrocastro) Albanian brigands carried away the shepherds, Spyridon Memos, and his son Constantine and after receiving four thousand francs as ransom, set them free. This happened in July, 1917. In November of the same year another band of Albanian brigands killed Michael Graves while he was working on his farm. In February- 1918, Albanian brigands carried away Michael Louzes, a twelve year old boy and after receiving 8,000 francs as ransom set the boy free. These Albanian brigands carried away many other people and after receiving heavy ransoms they left them free.

Instead of telling us made up stories, whose source is Panepirotic League propaganda, with common Albanian brigands who by no means represent the Albanian state and nacionalism, would be better to show the organized Greek state genocide against Albanians. If you consider equal the activity of some brigands who stole some money and set the greek shepherds free, with the massive extermination, genocide and ethnic cleanance against Albanian muslim population of Cameria, you must have a serious mental problem.

This topic had nothing to do with our culture there fore it has been moved.

Gazeta "Besa" e Tiranës denoncoi shpifjet e shtypit grek

6 Mars 1935

"Ja e vërteta e vrasjes së Stefan Guvolit"


Dje në këto shtylla bëmë fjalë mbi vrasjen e Stefan Guvolit ashtu siç tregojnë dhe kallzojnë disa gazeta të Greqisë dhe sidomos gazeta "Elinikon Mellon". Gjithashtu në shkrimin e djeshëm shpjeguam qëllimet e këqia të shtypit grek i cili një krim që ka ngjarë në tokën greke, një vrasje të shëmtuar që kanë bërë ushtarët grekër, mundohet ta rëfenjë sikur ka ndodhur në tokën shqiptare dhe si fajtor tregon ushtarët t‘anë. Mbi këtë çështje shtypi grek është ndarë më dysh: një pjesë shkruan se Stefan Guvoli u mbyt në liqen kur mundohesh të shpëtonte dy gra që po mbyteshin, dhe një pjesë tjatër, dhe sidomos gazeta "Elinikon Mellon" akuzon patrullën kufizore të Shqipërisë. Që të dy palët s‘bëjnë gjë tjetër veçse mundohen të fshehin gjurmët e kriminelave të vërtetë; kurse njëra të krijojë përrallën e mbytjes në liqen, ana tjetër deshi të përfitonte prej këtij rasti që ta atakonte Shqipërinë ashtu siç e kanë pasur zakon kurdo herë. Nuk do të na pëlqente të çelnim një polemikë me shtypin grek në këto ditë që Shteti fqinj gjendet në nj situatë mjaft të vështirë, por meqë përgjigjet t‘ona i drejtohen vetëm një pjese të shtypit grek dhe aspak qarqeve zyrtare dhe popullit grek, nuk munt të heshtim dhe t‘ëmos ta sqarojumë se si ka ngjarë kjo vrasje, të cilën shtypi grek mundohet t‘a spekullojë kundër vendit t‘onë.


Si ka ndoth vrasja


I ndjeri Stefan Guvoli nuk është prej qarkut të Durrësit, siç shkruan gazeta "Elinikon Mellon", por prej katundit Dhrovjan të nënprefekturës së Delvinës. Prindërit e tij janë gjallë dhe nuk janë therrur prej rebelave ashtu siç i ka pëlqyer t‘a stolisë këtë dramë gazeta greke, bile i ati i tij, posa mori vesh, prej udhëtarëve, vdekjen e djalit të tij, me pashaportë shqiptare shkoi në Greqi ku gjendet edhe sot. Stefan Guvoli ditën e 23 nëntor 1934 është prezantuar në Konsullatën t‘onë ëë Selanikut dhe ka marrë një leje kalimi passi, siç kishte thënë vetë, do të kthehesh në Shqipëri për të bërë shërbimin ushtarak. Leja e kalimit mban Nr. 34/1385. Këtë fakt konsullata jonë ua njoftoi edhe shtypit grek; prandaj pretendimet e gazetës "Elinikon Mellon", ku thuhet se Stefan Guvoli, passi nuk kishte leje kalimi, u detyrua të hynte fshehurazi në tokën shqiptare, rrëzohen vetvetiu. Stefan Guvoli është vrarë afët katundit Camanda të nënprefekturës së Filatit, katë qillometre brenda kufirit grek. Vrasësit kanë qenë ushtarët kufizor të Greqisë, të cillët pasi e vranë për t‘i marrë të hollat, trupin e tij, për të humbur gjurmët, e hodhnë në rrëmbat e lumit Pavla.


Qëllimi i shtypit grek


Shtypi grek për të mbuluar këtë krim të tmerrshëm të bërë prej ushtarëve të tyre, në të parë e dhanë lajmin se ky u mbyt duke shpëtuar dy gra që po mbyteshin në liqen, e ma vonë e panë të çpëlqyer që krimin t‘ia ngarkonin ushtëris s‘onë. Nuk çuditemi aspak prej kësaj sjellje të gazetave greke. Një shtyp që e ka bërë zakon të krijoi vrasje, krime dhe rahje që nuk kanë ngjarë fare, e ka shumë më të lehtë që ta zhvillojë në një mënyrë allarmante dhe të na akuzojë si kriminelë kur gjendet një njeri i vrarë, qoftë edhe shumë kilometra brenda kufirit të tyre. Observasionet t‘ona porsa i përket taktikës së shëmtuar që bënë shtypi grek, i bëmë në artikullin e djeshëm dhe s‘po i përsëritim. Në këto shënime të sotme, siç kishim premtuar në shënimet e djeshme, u kufizuan vetëm duke kallëzuar faktin se si ka ngjarë vrasja e Stefan Guvolit dhe kush janë kriminelët e ksaj vrasje.

Shkrime te shkeputur nga gazeta "Liri e Shqipnis", botuar ne Sofje te Bullgarise me 1914.

Do vijë dita që t‘i nxjerrim në shesh këto ngjarje

Për barbarizmat greke, për ato sjelljet e tyre cnjerëzore dhe të egra, të turpshme e të pandershme, mund të mbushet një libër i madh, në njëqind gazeta sa kjo e jona. Edhe padyshim do të vijë dita që të nxjerrim në dritë të gjitha ngjarjet që të mbesin si
kujtim i paharruar në zemrat e djemve dhe të nipërve t‘anë. Na këtu po japim ca shemblla, përmi sa kanë punuar grekërit dhe sa kemi vuajtur prej tyre. Në këtë
numër po shtypim dy letra që muarëm nga dy qytete (nuk i themi dot qytetet se kemi frikë nga barbarët e Athinës) dhe po nxjerrim këto rradhë më poshtë, duke i
lënë ashtu si ishin, pa i ndryshuar asnjë fjalë:


Letër për gazetën "Liri e Shqipnis" në Sofje Kur ishin andartët në Kolonjë, c‘bënë nëpër fshatra nuk rrëfehet: Në maj 1914, Borovën, si e plackitën tërë fshatin, vanë cnderuan me të pahir 13 gra. Një nga ato kur shkonte për te Mesi i Urave, plasi mbi udhë nga turpi dhe nuk ngriti fare kryet për të shikuar shoqet e saja. Rrahën pa mëshirë pothuaj më të shumtit fshatarë, vecanërisht, Josif Maxirë, të cilit i vranë dhe të birë. Në Gostivisht turpëruan më tepër se 18 gra, një prej syresh kishte dhe të shoqnë që
priste shpëtimin e tij duke ju cnderuar e shoqja.
Kapedan Stratin nga Kalavrija, pleqt e Gostivishtit, e adhuronin si shpëtimtar, se ai i rrihte ata pa mëshirë. Në Rehovë, andartët pasi plackitën tërë fshatnë, rrahën pa mëshirë shumë njerëz, në mes të të cilëve dhe grekomanin Qirijako Stefan Qirjaqis, të
cilit ia bënë kurrizin më të butë se barkun, se nuk deshte të vinte bashkë me andartët. Ky tradhëtor i Kombit, kur vate Komisjoni i Fuqive të Mëdha për të ndarë kufirin e Jugës së Shqipërisë në Ersekë deriste si ay në maj: "Kato i Alvania, zito i mitri mas Ellas". Ky i ndyrë i gjeti drutë që kërkoj, ja bënë mirë. Po nuk arrinë nderimet nëpër gratë që punuan
andartët e Moresë, zunë dhe një djalë 19 vjec dhe e cnderuan me të përdhunë, pastaj donin ta vrisnin, sepse mos kallëzonte cnderimin. Në Blush cnderuan 5 gra dhe rrahën pa mshirë dhe plakat e pleqtë e fshatit. Në Luaras, therrnë 20 fëmijë myslymanë, 4 i
pagëzuan: këta paskëshin mbetur kur shkuan të tjerët në ullishtet e Vlorës. Në këtë fshat muarë grekërit 209 mushka të zgjedhura, 6 kuaj, 39 pendë qe, dhe 20 krerë lopë. Shtëpitë e myslymanëve i dogjnë dhe i bënë hi që nga Cqeria, Dangëllia, Kolonja, e gjer në fushë të Korcës, si i plackitën më parë. Në Panarit therrnë si berrat 300 shpirt, të cilët i gënjyen duke thënë: "Kthehuni në shtëpitë tuaja se nuk iu ngasim", po kur u kthyen, i vranë më të shumtit me sëpata për tmerr.
(A...3 janar 1915).

Letra e dytë për gazetën "Liri e Shqipnis"
Më 20 Prill 1914 vanë në Luaras andartët e Grekut natën, dhe në mëngjes thirrnë tërë pleqësinë e fshatit duke u thënë sa më parë "djemtë", ose u vumë zjarr.
Pastaj zgjodhën 20 djem të moshës së tyre, jo më shumë se 30 vjet e poshtë, të cilët edhe sot gjenden në këtë shërbim, ku jeta e tyre është në dyshim. Që nga ky fshat u drejtuan në Vakëfet: Katundt, Panarit, ku më 22 të Prillit kishin dërguar Leko Mihalë në Vodicë për të shikuar a ka shqiptarë apo jo, dhe ky vajti afër Vodicës, u kthye, erdh në katund pa lajme. Aherë e vranë andartët para kishës së katundit që u tmerruan
tërë njerëzia e fshatit, pas varrimit të tij na mblodhnë të gjithë sa ishim me ta përpara kafenesë së bamit Prift Eimes e na thanë: "Kush nuk do të vijë me ne, le të ngrerë dorën përpjetë, d.m.th. ta bëjmë si atë tjatrin, ta vrasim, as një nuk tha se jo, se
shpirti është i dhembur. Në mes të natës duke gdhirë Cen Gerg u nisëm për në Panarit, ku arritmë me të zbardhëllyer; atje thirrnë pleqt e fshatit dhe na bënë konak; në drekë herët na vjen një lajm se në Katund, sipër na e ka zënë xhandarmëria shqiptare dhe shokët e
tyre, vetëdashësit ikin me rrëmbim, e lëmë prapa Panaritin se është vënd i lik, dhe strategjik për shqiptarët, vemi në Katund ditën e Shën Gjergjit: mbi
Katund na e japin (na qëlluan) shqiptarët me pushkë dhe kështu u ndez lufta midis nesh, të cilët kishim zënë vent mbi Stratoberdhë në mal të Selenicës së Pishës; këtë vent e ruante Makerza; lufta mbajti katër orë, po ku i mbaheshim dot ne Shqiptarëve, na i
hidhnin plumbat si breshër mbi krye e lëndinave që kishim zënë, panë c‘panë kapedanët e Kritit e pushun 40 minuta më parë luftën; ne na lanë në viset e rrezikshme dhe kryehajdutët vanë në fshat. Në mes të natës na vjen lajm që të mblidhemi të gjithë se do të ikim, e ku të vemi? Kur lebetitej fëmija të këputej shpirti, se Grekërit i kishin frikësuar fshatarët, duke thënë: "Po të rrini këtu, u kanë për t‘u vrarë Shqipëtarët". Këta si mua që s‘e nxë dera me një kungull pas, më një anë ne nuk mund të shpëtonim, më
anën tjatër ata ngritnë dhe fshatin, erdhë të gjithaq gjer te Ura e Laskës, pastaj ca pleq shpirt mirë bënë si bënë dhe u kthyen si u larguan pak nga andartët. Ne
po shkonim nga udha e Kaltanjit, zbritmë te Ura e Orgockës, kur arritmë afër këtij fshati shohim qetë e lopët e Luarasit, të cilat i morrëm atij pylli të dendur; mezi i shpumë gjer te Vidi i Gostivishtit Poshtëm; aty bashkuam bariun e fshatit me berrat dhe ja dorzuam, po ky kish dhe fëmijën pas. Një nga shokët e mi i lutet kapedanit duke i thënë se: "Kam time
shoqe me barrë dhe kam frikë se mos i ka mbetur gjekunt, e cila është në të nëntin muaj". Pa se ke ti gomaricën me barrë më prishet puna mua", ju përgjegj kapedani. Pastaj pas një shiu të madh arritmë në fshatin Peshtan; këtu gjetëm disa pleq nga fshati të cilët ishin me kafshët që i muarrnë andartët dhe mbanin drithin e tyre fshatrave që shkelnin. Këta posa mësuan për fëmijën dhe për mallë që ishte udhës nuk vonuan, vanë dhe i gjetën loptë e qetë, dhe te po i sillnin si për sigurim aty në Peshtan, ku kishin
mbetur ca andartë, u duallnë dhe ua muarrnë. Ne si ndejtëm një gjysëm ore aty, u ngritmë për të shkuar në mes të urave dhe megjithë fëmijën e Peshtanit, në këtë
cast mësuam se Shqiptarët po na arrijnë, i lamë dhe fëmijën dhe me nxitim shkuam natën, megjithë gunat mbi supe, ndonëse kishim përpara më tepër se tetë kafshë;
nuk di si ta shkruaj këtë mundim që dremitnim udhës, por kur mbetmë mbi një vënt, harruam dhe udhën që do të vinin në Lashovë, ku pas dy ore mundëm dhe gjetëm
shokët dhe në mëngjez arritmë në Lashovë, që aty në drekë herët në mes të Urave u gjendëm, me të arrirë aty prapë na gatitnë për në kufit ku qemë, pas mesditës u nisëm për në Leskovik, udhës shihnim njerzinë që shkonin ngarkur me fëmjët e gjorë, mos më
keq u ndamë: "Pse ikni? Se u prishnë (u plagosën, u qëlluan, shënimi ynë), Po kush u prishim, Shqiptarët? Jo mor vela, Shqiptarët nuk erdh fare në fshat tënë.-Po kush? Ja këtra që kini shokë ju, an...andartët, e mor vela se s‘e them dot, se kam frikë". Kur shohim që nga Konica vinë shumë kafshë të ngarkuara me municione, kanona mali e mitrolozë, ushtarë të rregullt nga rrobat, po kësulën të ndryshme, me shkabë dy krenore dhe me oficera pas, reshter, kapterr tizgat, mengore Greke dhe po drejtohen për në Leskovik.

Leskoviku i djegur nga andartët grekë
Dy orë këtij qyteti i mban era shkrumb. Arrimë në qytet, ku na drejtuan në një bregore, që kishte mbetur një shtëpi e kishës pa djegur, përvec kishës dhe asaj shtëpie. C‘të shohë i ziu njeri? Një qytet aq i mirë i djegur i tëri, të ngjethen mishrat për këtë dëm të
madh, po c‘bëhet? Ndenjëm një natë dhe në mëngjes na dhanë nga 250 fishekë dhe nga tri peksimadhe, pastaj vuri një fjalë ish-trumeri në Korcë, Cipuros, i cila na tha: "Trimërija juaj e pakët, e nguti qeverinë Shqiptare ta bëjë anakohi se venomet (tokat, territoret), i fituam, jemi afër një marrëveshje. Tani duhet të vini një orë e më parë në kufit Epiriote
Shqiptare". Shkuam nga Leskoviku i zhuritur rrëzë Melesinit dhe në Lashovë, atje kapedanët thoshin midias tyre: "Kush është nga këta "allvanisits", t‘ja bëjmë gropën. Kjo na helmoj tepër por prapë i jepnim kurajë vetes duke thënë: "Ata na vrasin, po ne pse jo,
dhe nuk i largoheshim njeri tjatrit as fare. Arritmë në Peshtan këty kanë mbetur dy pleq, i tërë fshati është i ikur që dy ditë afër nesh, ndejtëm atë mbrëma aty, bëmë bukë vetë dhe të nesërmen nga Radimishti e në Selenicë të Radomit për të marrë frymë, ndenjëm
katër orë se kishim 5 ditë e 5 netë që iknim. Që andej në Kuries, kur hynë brenda në fshat, shohim që del tym nga një kasolle evgjiti, me vrap pyesim dhe gjejmë dy
palë fëmijë evgjitrish, ditën më të parë kish vdekur njëri syresh urije. Këtu i dhamë pak buka dhe me një shokun tonë nga Treska, i dërguam në Ersekë, për bukë dhe për dije ndenjëm një natë në Kurtes. Të nesërmen na thanë: "Kush nga ju do të vejë në Orgockë për t‘u dhënë evgjitëve ca misër, vete unë them. Ahere 4 gra dhe evgjiti 5 u nisëm për në Orgockë, ku unë dinjë se cila shtëpi nuk kish drithë, kur hynë gjetëm 10 kile misër, 2 kile grurë, 1 kile fasule, muarë të gjorët 100 okë misër dhe pakë fasule. Duke më uruar mua dita një mijë, që do të shpëtonim fëmijën nga urija, që aty shoh se andartët u hodhnë në mal të Orgockës në shtypit e bejlerëve, ndenjëm athje një natë, kur unë kisha vëndin të ruaj te ura se mos vinë Shqiptarët, kur i afrohemi urës, na e jep një që nga Leuska me
pushkët, atë cast zumë lëndinat. Po jemi në paqe të zbrazim pushkët në atë kohë, na zë një shi i rreptë sa u gdhimë në këmbë tërë natën, në mëngjez vemi në qëndër ku u lejmë një prej nesh, të cilit u muarrë një orë të mirë me kushtim (kushtonte), 4 lira Engleze,
pasdreke e dërguam në Kurtes dhe muarrmë evgjitkat dhe i cnderuan. Pastaj u hodhmë për në Kolonjë, shkuam, nga Meshicka, c‘të shoh njeriu i mjerë! Zjarre vënë tërë këtyre fshatrave, misrin udhëve të derdhur. Që
këtej në Kaginasm në mes të natës, tërë ky fshat iu bukur i djegur dhe rrobat e enët përjashta dhe
përndarë njerëzia kur ikën me panik. Që nga Kaginasi në Berovë dhe me të arrirë aty, na ndanë në ca lëndina
dhe na thanë: kur t‘u themi tani "zjarr", ju duhet të ini gati, pastaj na ngjitnë nëpër hendekët që kish
bërë Xavidi, e na thanë po të jetë për të zbrazur, t‘u hedhim ca pushkë dhe pastaj të kapërcejmë "pros ta
Elinika sinora". Të nesërmen na vjen Kozo Bima nga Gostivishti, të cilit ia kishin bërë benë për ta
hedhur më ndonjë lëndinë, dhe e ngjitnë sipër në mal të Borovës, bashkë me të birë e Josif Maxirit nga
Borova, të cilin më pas e vranë, si mësova për Kozon, nuk më rrihej. I lutem kapedanit që ta bashkonj, mezi
ma dha lejen, vajta e bashkova dhe e pyeta për prindërit e mij, ishin në fshat apo jo, po ai ish
shumë i trembur, atëhere një oficer që ish atje më tha: c‘e ke ti këtë? I thashë: ungj. Si është sjellë
me grekët, shumë mirë. Pas shum lutjeve t‘miat e lejoi të nesërmen bashkë me Kozon, ikëm për në Luaras.
Prindërit kishin shkuar dy ditë më parë, ndenja një javë në fshat, dhe pastaj pata fatin të vinë disa
ushtarë nga Korca dhe u hodha në Korcë, ku ndeja dy muaj, prisnim dita ditës t‘i lëshonte vendet greku, po
ahere filloi pushka në Nikolicë, ku ushtria Shqipëtare i dërmoj armiqtë mirë. (S...15 Cen 1914). L.O.

Barbarizmat greke në Shqipëri
Për barbarizmat greke, për ato sjelljet e tyre
cnjerëzore dhe të egra, të turpshme, të pandershme,
mund të mbushet një libër i madh, njëqind gazeta sa
kjo jona. Dhe padyshim do të vijë dita që ta nxjerrim
në dritë këtë ngjarje, që të mbesë si kujtim i
paharruar në zemrat e djemve dhe nipërve tanë. Nga një
letër që na shkruan një mik prej Shqipërisë (Nuk e
themi dot qytetin se është frikë nga barbarët e
Athinës), nxjerrim këto radhë si më poshtë, duke i
lënë ashtu si ishin, pa iu ndërruar asnjë fjalë.
Letra nga fshatrat e Shqipërisë së Jugut
Këtu erdh një djalë nga Gostivishti, Petro V. Kita, të
cilit i vranë grekërit t‘ëmën dhe gjyshen me shumë
barbarizma që nuk ta rrëfenj dot, sepse ishte me
Shqiptarët që luftonte, aq i mundun sa s‘bënet më. Si
i mbajtën katër ditë pa bukë mbyllur në qilar, pastaj
u thanë që të vini të dërgoni njeri të vij i biri juaj
këtu, ata u përgjigjën që neve nuk e sjellim dot
djalin, zireni dhe bëni c‘të doni me të. Pastaj u
kërkuan 10 lira, edhe para s‘kemi u thanë, bëni si të
donim, atëhere bëni male përsipër mbi Shën Thanas u
thanë, si nënshkruan të shkruarën i muarrnë zvarrë dhe
i kunguan në kishë dhe pastaj i therrën me thikë, sido
që iu lut plaku dermani, mua më parë, pastaj cupën
time, ata therrën cupën para syve të plakut dhe pastaj
i lanë katër ditë pa mbuluar gjer sa vanë ca nga
fshati i tyre fshehurazi dhe i mbuluan. Këto
barbarizma i bëri njëri i quajtur Strati nga
Kalavrija. Ky njeri kish marrë dy cupka myslymanka pas
edhe i përdorte si deshte për turpe në Gostivisht. Nga
fshati Luaras ende s‘dimë gjësendi, përvecse Myslym
Sejatnë që s‘iku dot, plak i verbër që ishte, van e
vranë tek rrinte pas zjarrit në shtëpi, dhe nja dhjetë
mushka nga Luarasi i murënë grekërit dhe më s‘jua
suallë prapë. Në Kodras vranë katër shpirt se nuk ikni
dot po ngroheshin në diell, këto janë trimëritë e
grekërvet të pashpirtshëm. Kur u bë lufta në Berat (në
Gusht 1914), mblodhë të krishterë nga katundet që 18
vjec e lart më tepër se 500 shpirt dhe i vunë përpara,
të cilët s‘u kthyen as gjysmat, se më të shumtit
s‘dinin as nga zirej pushka.
Lufta në Qesarakë
Më 15 të Janarit 1914 kur Shqiptarët qenë në Panarit,
qeverija shqiptare dha urdhër z. Themistokli
Gërmenjit, i cili qe kajmekam (nënprefekt), në Skrapar
të vejë në Kolonjë ta marrë, se grekërit do të hiqen,
ahere Themistokli Gërmenji qe në Panarit në shtëpi të
Dajlanit bashkë me Sali Butkën e me të tjerë trima. Në
atë kohë ngrihen fshehurazi Tike Prifti Spirua dhe
Xeka i vëllaj i Nucit nga Trebicka dhe venë e piqen me
shqiptarët në Panarit, u rrëfejnë fuqinë e grekërvet,
atëhere shqiptarët përmbledhin fuqinë e tyre dhe
filloj lufta e madhe në Qesarakë dhe në Selenicë të
Pishës, ku vriten 30 grekër, 4 plagosen dhe 2 grekë
bien rob në duart e shqiptarëve. Grekërit u thyen dhe
u hoqën nga vakëfet. Grekërit u zëmëruan tepër,
dërgonjë ushtri të fortë me mitraloza dhe me topa dhe
hyjnë prapë në vakëfet ahere venë në Trebickë, gjejnë
një coban të cilit i zunë një letër të Kozmait të
cilën ia dërgonte Sali Butkës, cobani thotë se letrën
ma dha Tike Prift Spirua, të cilin e zënë grekërit dhe
e mundojnë (torturojnë), Tika u dha 20 lira që të mos
e prishin (mos e masakrojnë), po disa nga grekomanët e
tradhëtojnë se i vëllaj i tij kur erdhi këtu shkeli
flamurin e Greqisë dhe nfriti të Shqipërisë, ky vate
në Panarit dhe u bashkua me shqiptarët, etj. Më së
fundi kapedani grek e merr me vehte bashkë me Peci
Harrin nga Treska, i cili edhe ay u tradhtua se është
shqiptar i flaktë, i shpe në Selenicë të Pishës, dhe i
mbyll në një shtëpi së cilës i vuri zjarrin. Tika la
gruan, dy djem dhe tre cupa jetime.
Përse e vranë Nucin e Kol Trebickës?
Nuci qe një shqiptar i cquar, kur vajti Sali Butka me
shqiptarët në Trebickë, Nuci u doli përpara, rrëmben
flamurin e Shqipërisë, qëndroi përpara kishës mbi
varret e katundit, afër varrit të t‘ et, dhe mbajti
një fjalë të flaktë duke thënë: "Merrni dhe ju o të
vdekur pal nga ky gëzim që ndjejmë ne të gjallët,
gëzohi o shpirtra që vajtët zhur, Sot mi rast tuaja
kanë ardhur luanët e Shqipërisë, edhe po valon flamuri
i Skënderbeut që qe varruar me vdekjen e tij". Të
gjithë sa u ndodhnë atje qanë me lotë të mallëngjyer.
Po mjerisht për pakë ditë u kthyen prapë barbarët
grekër dhe Nuci u tradhtua prej Papa Gerogit dhe prek
Goni Petos, ahere grekërit e kapin Nucin bashkë me
Tolin e Vaskë Treskës, i shpien në Vilë të Panaritit.
Atje kryeja e ushtrisë greke i pyet edhe njëhera
Nucin: "A do ta mbash atë fjalë edhe njëherë"?Sa të
jem gjallë do të flas dhe do të predikonj për gjuhën
t‘ime edhe për të drejtën, u përgjigj Nuci. Ahere
grekët barbarë e futin në një shtëpi Nucin, Toli
Treskën dhe një myslyman dhe i djegin. Nuci qe afro 40
vjec, kish qenë dhe mësonjës disa vjet, ka dy
vëllezër, Xeke dhe Harri, të cilët kanë qenë dhe janë
patriotë të vërtetë. Nuci la gruan me foshnjë të vogël
jetime. Grekërit edhe kur vanë herën e tretë në këto
katunde, dogjën gjithë shtëpitë e atyre që vranë dhe
të atyre që s‘e fshinin se c‘ishin, munduar dhe
fëmijët e tyre. Shqiptarët e mjerë, sido që hoqën të
zit‘ e ullirit nga grekët dhe nga grekomanët
(shqiptarë pro-grekë), kur muarrë frenat e sundimit, u
suallën tolerantë dhe s‘deshmë të marrin cpagim
(hakmarrje) duke thënë; aq ua pret, po grekomanët që
kanë marrë zakonet e barbarëvet grekër, kurdoherë që u
binte në dorë, s‘linin të liga pa bërë e pa cpifur, se
shqiptarët vrasin, u presin grave sisët, etj të
paqena. Papa Georgi i Trebickës me Vimën e Papa Lambro
Stratoberdhës, kur shqiptarët në vakëfet venë në Korcë
fshehurazi dhe u cpifin grekëvet gjith ato që thamë më
sipër. Kur hynë grekërit për herën e tretë në vakëfet
nga myslymanët s‘lanë shtëpi pa shkretuar. Ca njerëz
që erdhnë tani shpejt nga ata katunde, na kallëzuan
gjëra që s‘kanë ngjarë gjer më sot: Muar me pahir djem
të krishterë nga 20 vjec, u dhanë sëpata dhe i vunë me
pahur të verasin vëllezërit e tyre myslymanë në
Panarit, pleq, plaka, gra e foshnja, kur dëgjuam një
tragjedi të tillë, u copëtua shpirti; një djalë i preu
kokën me sëpatë një gruaje që mbane në gjinjët e saj
një foshnje, trupi pa kokë po kërkonte foshnjen sa qe
ende i ngrohtë. U lutemi shqipatërve kudo që janë, të
mbledhin të tilla barbarizma dhe të na i dërgojnë se
në cdo numër duam të lëmë nga dy shtylla. Të tilla
duhen mbledhur dhe sa dëme që është bërë gjith-kujt,
se do të vinjë dita që mbahet konferencë n‘Evropë, si
të mbarohet lufta e përgjakëshme, dhe atje të
paraqiten të gjitha, ahere jemi sigur që Grekërit do
t‘i cpërblejnë shumë shtrenjt, bashkë me ata që i
shtynë barbarizmat e tyre përdore kundra të paarmëve
dhe të pafajmëve.


Përkrahja
Komisioni i ndihmave përbëhej nga V. Ikonomi, K.
Luarasi dhe J. Stefani

Shqiptarët e Sofjes, ndihma për muhaxhirët e mbërritur
në Bullgari

Në vitin 1914, pas masakrave cnjerëzore të andartëve
grekë në krahinat e Shqipërisë jugore, popullsia e
atyre zonave u detyrua të shpërngulej që andej, duke
ardhur në krahina të tjera më në thellësi të vendit.
Përvec atyre që shkuan dhe u strehuan në qytetin e
Vlorës dhe rrethinat e saj, pati edhe shumë syresh që
morën rrugën e gjatë, duke shkuar deri në Bullgari.