At Shtjefen Gjecovi

Shtjefen Gjecovi

Jeteshkrimi e veprimtaria

Ja dhe nji fytyre tjeter e ndritur atdhetari te flaket dhe shqiptari te paster, qi - si shoqi i tij i jugut Negovani – ra deshmuer i cashtjes shqiptare nga dora e anmiqvet te shqipnis.

At Shtjefni lindi ne Janjeve te Kosoves me 12 Korrik 1873 dhe mesimet fillore i kreun e vendlindjen e vet, kurse ato gjymnazjare i bani ne Kolegjen Franceskane te Troshanit. Ne 1888 Gjecovi shkroi ne Boshnje ku muer udhen e meshtaris n’Urdhnin franceskan. Mesimet lyceale dhe te filozofise i kreun e Banjaluke dhe ato te teologjise ne Kresheve, ku n’ate kohe i kryejshin studimet franceskanet e rij shqiptare, e ku me pat rasen me u njoftun me epikun kroat Gege Martiq-in.

Ne vjetin 1896 ktheu ne Shqipni dhe sherbeu si famullitar ne Peje, ne Lac te Kurbinit, ne Vlone, ne Gomsiqe, ku u dallue gjithmone per zell dhe per perhapjen e ndiesivet atdhetare, dhe ku me nji kujdes te jashtezakonshem mblodhi nga goja e popullit fjale, fraza, kange, zakone e sidomos Kanunin e Malevet t’ona. Mbas At Pashk Bardhit, qe mesues i gjuhes shqipe ne Borgo Erizzo, ku la pershtypje te mira ne popullsin e vendit e cila e cmoi dhe e nderoi.

Veprimtarija e Gjecovit shtrihet sidomos ne fushen atdhetare: nuk u lodh kurre se punuemi per fatet e atdheut. Sa q ene Durres mblodh rreth vehtes Shqiptare nga viset e Shqipnis se mesme, tue i mesum e tue i keshilluem per bashkimin kombetar, qi ishte i vetmi shpetim i tokavet t’ona.

Kerkoi me dore te kujdeseshme visaret e pacmueshme te nentokes se vjeter shqiptare; keshtu mujti te bashkonte me nji shije nder kolekcjonet ma te bukurat arheologjike dhe shkroi neper te perkoheshmet t’ona shume artikuj me nji vlefte te rralle mbi zakonet dhe mbi mbeturinat e kohvet historike shqiptare. Ne kete fushe asht per t’u theksuem ne nji menyre te posacme radha e studimit te tij me titullin “Trashigime thrako-ilirjane” i cili qe filluem te botohej ne fletoren “Populli” te Shkodres me pseudonymin “Komen Kanina” e qi ma vone qe vijuem rregullisht ne “Hylli i Drites”. Ndoshta aty-ketu shkencatari gjen shka te kritikoje ne keto studime por, po te mirret para sysh shka mund t’ishte bibljotheka e njij famulltari te vorfen malsije, i hjedhun tash ne nji vend e tash me nji vlefte shume te rralle.

Si rremues i vjetersivet shqiptare qe cmuem dhe njoftun prej arheologevet te huej, si nga Prof. Marucchi n’ekspoziten e Vatikanit, prej Dr. Ugolinit, drejtuer i misjonit arheologjik italjan ne Shqipni, prej Nopces etj. Gjithnje e pa pushim botoi shkrime tjera te randsishme historije, arheologjike dhe folklore neper fletore dhe te perkoheshme gjithfaresh dhe bashkepunoi rregullisht me n’Albania me pseudonimin “Lkeni i Hasit”.

Gjecovi botoi ne Shkoder ne vjetin 1910 vellimin e bukur me titullin “Agimi i Gjytetnis” kushtuem A. Fishtes, nder fletet e te cilit fryn gjithkund nji ere e paster ndiesish te flakta atdhetare. Asht per tu shenuem ne kete veper nji studim i holle mbi fjalorin e gjuhes shqipe, ku rrihet cashtja e pastrimit te fjaleve te hueja, te kujdesit ne te folum pa gabime dhe te menyres te mbledhjes se fjalvet nga goja e popullit. Pervec ketij libri, kemi nga penda e tij edhe perkthimin e dramit tri pamjesh te Pjeter Metastasit “Atil Reguli” (1912); “Shna Ndou i Padues” mbas Dal-Gal (1912); “Vajza e Arleans-it a Joana d’Ark” (1915) etj.

Por mbi te gjitha veprat e Gjecovit naltohet dhe mbetet permendore e pavdekshme “Kanuni i Leke Dukagjinit”, rreshtuem ma pare ne “Hylli i Drites” dhe mbas vdekjes shtype ne vehte (1933) ne nji vellim madheshtuer e me nji parathanje te gjate e te peshueme mire te Fishtes mbi randsin e folklores kombtare, te ligjvet dokesore dhe sidomos mbi vleften juridike te Kanunit. Ne kete veper jane permbledhe nder 12 libra dhe nji shtojce parimet gjyqsore, me anen e te cilavet rregullohej nder male shqiptare administrata dhe tagri ndeshkimuer. Ky monument ligjuer u ven perpara te huejvet malsorin jurist dhe shlyen me dishmi te gjalle ne dore paragjykimet e kundershtarvet t’emnit t’one, tue i bam te kaperdijne titujt e leshuem falas se populli shqiptar asht barbar dhe i eger. Keta sidomos n’ato pjese qi i perkasin se drejtes familjare e civile dhe statutit te fisit ku ndrit nji drejtpeshim e nji shpirti dishipline i bashkuem me nji nderim te madh per te drejtat e personalitetit qi i kujtojne pjeset e kohet ma te bukurat e se drejtes romake. Zotsija e Gjecovit nder ligjet kanunore asht e dallueshme; “ askush - thote F. Konica – nuk mund t’i afrohet At Gjecovit ne diturine e ketij kanuni, qe esht nji studim i palodhur dhe i holle ku ka mbledhur, radhitur dhe ndritur te gjitha sa kane mbetur nga mendimet juridike te Shqiperise se Kohen e Mesme, mendime te cilat ngjan t’i kene rrenjet shume pertej Kohes se Mesme”.

Pergjithesisht shkrimet e Gjecovit nuk kane vlefte te persosun letrare: nuk asht artist i ambel i fjales, dhe stylin shpesh here e ka te vrazhde per arsye te pastrimit te tepruem te fjalorit. Porse nji fuqi skulptorike vigane ngrehet prej periudhavet te tija lakonike e te rrebta. Ai i ngjan Salustit.

At Gjecovi ashtu nji nder ata kreshnike, qi fushen e luftimit dhe flamurin shqiptar e njomen me gjakun e vet: 13 Tetuer 1929, mbasi qe thirre trathtisht nga auktoritet slaven e Prizrend, ndersa kthente ne Zymb, ku vepronte si famullitar dhe si mesues i gjuhes shqipe, qe vram prej Sebvet, te cilet shifshin ne te nji nder ma te rrezikshmit perhapes se bashkimit te Kosoves me nanen Shqini.

Per keto te gjitha atdheu e deshti dhe rinija adhuroi mbas tij.

Karl Gurakuqi

(Marre nga Shkrimtare Shqiptare – 1941)




E drejta

~Fragmente~

T'bijt e pelazgve, o shqyptart jena,
Nipat e Leks, t'Burrit, t'Kastriotit,
N'gjum me ndjet, a thue, marre s'kena
Na, qi t'part patëm, t'cilt atij motit
.....Prej Lindjet n'Prendim i shtuen dhena?

Atyne Hyji, i dha Shqypnien
Me nder e rujten n'jet sa jetuen
Vdiqën ata, por e lan nipnien
E n'trashigim nipnis i përdoruen
.....Qi kush ta msyn, m'u diftue fuqien

Msimin ata na lan me luftue
Vendin, ku, lem me kujdes me rujtun
Ket gjuh t'hijshme me shpirt m'e lulzue
Prej ferrash m'e dlir, s'zezash m'e prujtun
.....Për gjuh e Atdhe, jet'n ton me shtrue.

E tash, a thue, jena verbue
E vendin ku lem ma nuk e njofim?
Gjuhen ton, a po kena harrue
Krajatën e Mams sot a s'e shohim?
.....Ç'me emn e dokje aq n'â poshtnue?

E Shqipnis ndera, ku â? o shqyptar
Lumni' e saj ku, e ku dashtnia?
Ku â flamur i jon, o atdhetar
E djathta ku, e ku â trimnia?
.....Ku prunjim, q'do ta ken nej t'par?

Kush na leu, o vlla, kush na rriti
Kush si foshnjë në prehen na majti
Kush na ngiu, vajin kush na priti
Ne dhimt ton për ne fshajti,
.....A s'kje Atdheu, ah! Tash zem'r shkruti?!

Kush na mkami, kush gjuhen na liroj
Kush kje qi na fali, gjith ket hyri?
Kush me folun, e menden kush na msoj
N'kujds kush për ne, u shkri e n'dashtni?
..... A s'kje Atdheu, qi aq na hjeshoj?!

Nuk vyn, vllazn, sod sysh m'u verbue
Se q'thot goj' e huj, n'zemer s'e mendon;
T'lam've e t'lym've, s'ban m'u besue
Se amel t'ligjiron, por nden kam t'rrmon
.....Për rpile t'prun, me u dob me t'rrxue!...

Mos n'u vetja, e nder' e ftyrs son
N'gjum t'pritesës dit me i kalue
N't'shamet mos u kuqshim, q'bota n'i lshon
T'ndez na n'dashtni, q't'part j'a pa'n diftue
.....Atdheut e gjuhs, q'n'goj ton sod shungullon!

*****

Dheu i shqypes t'cilin e leu
E gjuhn shqype, gjithkush qi e flet
M'kam, ata burra, i thrret Atdheu
Shqyptaria t'gjith k'kam i thret
.....M'kam, shka à shqyptar, m'kam burr ktij dheu!

M'kam, se Atdheu don qi t'vllaznohi
E njihni n't'bame t'keni e n'fjal
M'kam, se Atdheu don qi t'bashkohi
Hovin hujliut, vllaznisht me j'a ndal
.....M'kam, shqyptart, m'kam, e n'zemrat trimnohi!

M'kam, flamurin e Shqypnis qit-e ndrit
Emnin tand, pa frig e marre rrfeje
Gjuhn tande, n't'cilën Mama t'ka rrit
N'drit me qitun, prej Zotit ke leje
.....Ngrehu prej gjumit, se mjeft t'ka topit!

25.5.1902

"Vepra -2 ", "Rilindja", Prishtine, 1985